در تاریخ ایران باستان، دو حکومت هخامنشیان و ساسانیان از اهمیت به سزایی برخوردار هستند. این دو حکومت تثبیت‌کننده فرهنگ ایرانی و ادبیات پارسی بودند.
هرچند که در تاریخ ایران باستان دو حکومت مادها و اشکانیان نیز وجود داشته و بسیار در رشد و اعتلای ایران کوشیده‌اند اما نقش هخامنشیان و ساسانیان در تثبیت فرهنگ ایرانی غیرقابل‌چشم‌پوشی است.
در این مقاله می‌خواهیم به این موضوع مهم بپردازیم. با ما همراه باشید.
مادها
نخستین حکومت یکپارچه و ملی در تاریخ ایزان زمین، مادها بودند. مادها اولین حکومتی بودند که اقوام و حکومت‌های محلی پراکنده در چهارگوشه ایران را در خود حل کرده و یک حکومت ملی مبتنی بر فرهنگ اصیل آریایی را بر پا ساختند.
حکومت مادها آن‌‌گونه که هرودوت گزارش کرده است، از چهار پادشاه تشکیل می‌شد:
- دیائوکو
- فرورتیش (خشتریته)
- هووه‌خشتره
- ایشتوویگو
اما پژوهشگران معتقدند که در واقع حکومت مادها سه پادشاه داشت و دیائوکو یک شاه ملی نبود بلکه در گوشه‌ای از خاک ماد مدتی فرمانروایی مختصری داشت. این موضوع را بهمن انصاری در کتاب کتیبه‌های کوروش به خوبی تشریح کرده است.
هخامنشیان
پس از آن‌که مادها برای نخستین‌بار حکومت ایران را یکپارچه کرده و اقوام ایرانی را زیر یک پرچم واحد گردآوری کردند، ایرانیان به نخستین ملت حقیقی تاریخ تبدیل شدند. اما این حکومت هخامنشیان بود که پس از مادها به قدرت رسید و با دخیل کردن عناصر کهنسال فرهنگی ایرانی در حکومتداری، اقدام به بومی‌سازی و ایرانیزه کردن سیاست اداره کشور کرد.
هخامنشیان از مهم‌ترین حکومت‌های تاریخ ایران هستند. شیوه حکومتی آن‌ها به ویژه حکومتی که داریوش بزرگ ابداع کرد، اساس و بنیان حکومتداری نوین گردید. به گونه‌ای که سلسله مراتب کشورداری حتی تا همین امروز با شیوه‌ای که داریوش بنا نهاد انجام می‌گیرد.
فی‌الواقع اگر بخواهیم خیلی خلاصه بگوییم، کوروش بزرگ روح دموکراسی و مردمسالاری را به ایران تزریق کرد، داریوش بزرگ شیوه مدرن حکومت را پیاده کرد، و دیگر شاهان هخامنشی نظیر کمبوجیه و خشایارشا نیز به اعتلا و تکمیل این شیوه‌ها اهتمام ورزیدند.
در زمان هخامنشیان بود که فرهنگ دینی ایرانی با یکدیگر در هم تنیده شد. مزداگرایی، زروانیسم، مهرپرستی، زرتشتی‌گری و دیگر باورهای ایرانی که در گوشه و کنار ایران به صورت پراکنده دنبال می‌شدند، با یکدیگر تجمیع شده و در کنار هم تبدیل به یک فرهنگ واحد گردیدند.
همچنین در دوره هخامنشی بود که ادبیات پارسی در ایران به عنوان زبان ملی کل فلات ایران، برگزیده و تثبیت گردید. این حکومت را پایه\ذار ایران در معنای سیاسی آن و حتی پایه‌گذار کشورهای مدرن باید بدانیم.
قلمرو ایران در دوران پادشاهی کوروش کبیر
اشکانیان
اشکانیان پس از هخامنشیان به مدت پنج قرن بر ایران حکومت کردند. این خاندان موفق شدند تا با بیرون ریختن سلوکیان و عناصر یونانی و غیرایرانی، بار دیگر ایران را احیا کنند.
از مهم‌ترین وقایع این دوره، جنگ‌های طولانی مدت اشکانیان با رومی‌‌ها و همچنین جنگ اشکانیان با چین بود. مسئله ارمنستان نیز در این زمان از جمله مسائلی بود که غیرقابل حل باقی ماند.
مهم‌ترین میراث اشکانیان برای ایران، ساخت پارلمان، دموکراسی و سکولاریسم بود. اما عناصر فرهنگی ایرانی در این زمان پیشرفت چندانی نداشت.
در این دوره یکی از اتفاقات جالبی که برای ایران افتاد همان ماجرای تاسیس پارلمان بود. سه مجلس شاهی (متشکل از شاهزادگان و درباریان)، بزرگان (متشکل از نجبا و متنفذین) و مهستان (گردهم‌آیی دو مجلس شاهی و بزرگان) در این زمان وجود داشت که قدرت شاه را کاهش می‌ٔاد تا از استبداد جلوگیری شود. در چند مورد حتی این مجالس پادشاه را خلع و در جریان جنگ‌های فرامرزی دخالت کردند.
ساسانیان
پس از اشکانیان، ساسانیان به قدرت رسیدند. بی‌راه نیست اگر بگوییم که ساسانیان مهم‌ترین حکومت در تمام تاریخ ایران هستند. این سلسله پادشاهی مقتدر توانست با تکیه بر فرهنگ ایرانی، زبان پارسی و دین زرتشتی، یک مجموعه‌ای بی‌نظیر از فرهنگ و تمدن بومی ایرانی برپا سازد.
در دوره ساسانیان بود که مظاهر فرهنگی و عناصر برپاسازنده‌ی ملی ایرانی، مکتوب شد. کتاب اوستا در این دوره به صورت یک دانشنامه ملی و مذهبی ایرانی گردآوری گردید و پادشاهان ساسانی شروع به مخلوط کردن عناصر فرهنگی ایرانی در قالب ملیتی واحد کردند.
سکه‌ای با طرح اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی
ساسانیان نخستین حکومتی بودند که خود را پادشاهان ایران می‌نامیدند. تا پیش از آن هخامنشیان خود را پادشاهان پارس و اشکانیان خویش را پادشاهان پارت نام‌گذاری می‌کردند. اما این ساسانیان بودند که از واژه پادشاهی ایران برای این سرزمین بهره بردند. نامی که تا امروز به صورت ممتد و مستمر رایج است.
هرآن‌چه که از اساطیر و فرهنگ و افسانه‌های ایرانی به صورت پراکنده از شرق تا غرب فلات ایران رایج بود، در دوره ساسانی گردآوری شده و به صورت یک کل واحد درآمد. درواقع ساسانیان تمام فرهنگ چندهزار ساله ایرانی را گردآوری و مکتوب کردند و با یک چهارچوب دقیق و به صورت مدون، آن را برای همیشه ماندگار کردند.
مرزهای ایران در دوره پادشاهی ساسانیان
نقش هخامنشیان و ساسانیان در تاریخ ایران
همان‌گونه که گفته شد، چهار حکومت باستانی مادها، هخامشیان، اشکانیان و ساسانیان به مدت هزار و سیصد سال در دوران باستان، بر ایران زمین حکومت کرده و فرهنگ ناب ایرانی را اعتلا بخشیدند.
اما در این میان نقش دو حکومت ساسانیان و هخامنشیان بیشتر از اشکانیان و مادها بود. چرا که این دو حکومت با تمرکز بر فرهنگ آریایی و ادیان ایرانی، چهار ستون فرهنگی و ملی ایران زمین را استوار کردند.
لذا بر کسی پوشیده نیست که تاریخ و تمدن ایران باستان که مظاهر آن تا امروز نیز خود را نشان می‌دهد، بسیار بسیار بسیار مدیون دو حکومت هخامنشی و ساسانی است.
سخن پایانی
شناخت فرهنگ ایرانی بدون درنظر گرفتن تاریخ دو حکومت هخامنشی و ساسانی، امری محال و ناشدنی است. این دو حکومت نقشی پررنگ در انسجام ملی و هویتی تمدن ایرانی داشته‌اند.
هخامنشیان و ساسانیان در بلندای تاریخ ایران، مهم‌ترین حکومت‌هایی بودند که توانستند از فرهنگ عمیق آریایی صیانت کرده و آن را منسجم و مستحکم نمایند.
در کافه کتاب شما می‌توانید به دانلود کتاب های مربوط به هخامنشیان و ساسانیان بپردازید. بدین‌منظور کافی است تا در باکس جستجوی بالای سایت، هخامنشی و ساسانی را سرچ کنید تا صدها کتاب در این مورد برای دانلود رایگان، به دست آورید.
در مجله کافه‌کتاب بخوانید:
بهترین کتاب های دنیا
پیشگویی کرونا
دیوان حافظ و گلستان سعدی، ستون‌های ادبیات پارسی
معرفی سایت دانلود رایگان کتاب
کتاب‌های درسی ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان
بزرگ‌ترین نقشه ایران در طول تاریخ
متن سنگ قبر کوروش کبیر
معرفی چند کتاب جالب و متفاوت
لیلیث
