بی‌گمان دو ستون مهم ادبیات پارسی، حافظ و سعدی هستند. دو شاعری که اعتبار و فخر ادبیات ما بوده و مایه مباهات ما در جهان و در ادبیات جهانی قرار دارند. امروز می‌کوشیم تا کمی بیشتر با دو گنجینه تابناک زبان و ادبیات پارسی، دیوان حافظ و گلستان سعدی، آشنا شویم.
حافظ کیست؟
شمس‌الدین محمد خواجه حافظ شیرازی بزرگ‌ترین شاعر ایران‌زمین و بزرگ‌ترین شاعر پارسی‌سرا و پارسی‌گو است. وی در سال ۷۲۷ هجری قمری (مصادف با ۱۳۱۵ میلادی) در شیراز زاده شد.
حافظ مشهورترین غزل‌سرای ایرانی است. هرچند که در قوالب دیگر شعری نظیر مثنوی نیز آثاری دارد اما عمده شهرتش به دلیل سراییدن غزل‌هایش است.
او در دوره‌ای سخت در تاریخ ایران می‌زیست. در فاصله‌ای میان سقوط ایلخانان مغول و به قدرت‌رسیدن و تاخت‌و‌تازهای تیمور لنگ. با این حال شیراز در آن روزگار (قرن هشتم هجری) در وضعیت نسبتا مطلوب‌تری نسبت به دیگر شهرهای ایران قرار داشت. به دلیل درایت حکام و فرمانروایان شیرازی در آن دوره، این شهر از غارت مغولان و تیموریان مصون ماند.
حافظ تمام عمر خود را در شیراز سپری کرد و در سال ۷۹۲ هجری (۱۳۹۰ میلادی) زندگی را بدرود گفت. او علاقه بسیاری به شیراز داشت و هرگز مایل نبود از این شهر خارج شود. به گونه‌ای که در زندگینامه وی آمده است که در مقابل دعوت‌های پی‌درپی حکام شهرهای دیگر برای مهاجرت یا مسافرت به آن مناطق، مقاومت می‌کرد.
تقریبا تمام پژوهشگران ادبیات و بزرگان عرصه دانش و ادب و هنر، خواجه حافظ شیرازی را فخر ادبیات فارسی می‌دانند و هیچ‌کس را در قد و قامت مقایسه با وی نمی‌شناسند.
برای آشنایی بیشتر و دقیق‌تر با زندگینامه خواجه حافظ شیرازی و تحقیق و تفحص در اشعار و سبک آثار و رویدادهای مهمی که در زمان حیاتش بر وی بگذشت، بنگرید به: کتاب چنین گفت حافظ.
دیوان حافظ
دیوان حافظ مجموعه اشعار خواجه حافظ شیرازی است. اشعار این کتاب به زبان پارسی است اما گاهی ابیات عربی نیز در میان آثار او دیده می‌شود و یک غزل تمام عربی نیز در این مجموعه باشنده است.
مهم‌ترین بخش دیوان حافظ، غزلیات اوست. البته که قصیده و رباعی و مثنوی نیز در این مجموعه وجود دارد اما حدود هشتاد درصد کتاب دیوان حافظ دربردارنده‌ی غزل‌های خواجه حافظ شیرازی است.
دیوان حافظ مشهورترین دیوان شعری پارسی است. این کتاب تا به حال به تمام زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده است. هرچند که شیوایی و بلاغت کلام حافظ به‌گونه‌ای است که باید خواننده به زبان پارسی مسلط باشد تا به درک عمیق آثار و اشعار وی بتواند اشراف یابد. دامنه شهرت جهانی حافظ به اندازه‌ای است که گوته خود را شاگرد معنوی وی دانسته و نیچه در مدح و ستایش او، قلمفرسایی‌ها کرده است.
انس و الفت ما ایرانیان با حضرت حافظ به اندازه‌ای است که قرن‌هاست در شادی‌ها، در لحظات سخت، در بحران‌ها و… همواره نیم‌نگاهی به وی داشته و با تفال به خواجه شیراز و اشعارش، می‌کوشند تا گره‌ای مشکلات خویش را باز نمایند. شما نیز در کافه کتاب به صورت آنلاین، فال حافظ بگیرید.
یک غزل از حافظ
در دیر مغان آمد یارم قَدَحی در دست
مست از می و میخواران، از نرگس مستش مستدر نعل سمند او شکل مَهِ نو پیدا
وز قدِّ بلند او بالای صنوبر پستآخر به چه گویم هست از خود خبرم چون نیست
وز بهر چه گویم نیست با وی نظرم چون هستشمع دل دمسازم بنشست چو او برخاست
افغان ز نظربازان برخاست چو او بنشستگر غالیه خوش بو شد در گیسوی او پیچید
ور وسمه کمانکش گشت در ابروی او پیوستبازآی که بازآید عمر شده حافظ
هر چند که ناید باز تیری که بشد از شست
سعدی کیست؟
مصلح‌الدین شیخ اجل سعدی سخن‌سرای بزرگ ایرانی و مشهورترین و معروف‌ترین نویسنده منثور پارسی‌گوست. وی در سال ۶۰۶ هجری قمری در شیراز زاده شد.
زندگی سعدی کاملا متفاوت از حافظ است. حافظ تمام عمر را در شیراز زیست اما سعدی همه عمر را در سیر و سیاحت و سفر سپری کرد. او را «استاد سخن» لقب داده‌اند.
آثار سعدی به دو صورت نظم و نثر نوشته شده است. وی اغلب به ترسیم حکایاتی پرداخته است که حاصل مشاهدات و تجربیات شخصی‌اش در سفرهای دور و درازش بود.
مجموعا کتاب‌های سعدی را در سه رسته قرار می‌دهند: گلستان سعدی، بوستان سعدی، هزلیات سعدی. گلستان هم به نثر و هم به نظم است، بوستان منظوم است و هزلیات او نیز دربردارنده‌ی فکاهیات و اشعار طنز و هجو و هزل است.
آثار حضرت سعدی را به همراه دیگر آثار کلاسیک شعر و ادبیات پارسی در رسته ادبیات فارسی می‌توانید دانلود و مطالعه نمایید. برای این منظور بنگرید به قفسه: دانلود کتاب‌های شعر و ادبیات پارسی.
گلستان سعدی
تقریبا همه منتقدان متفق‌القول هستند که گلستان سعدی، تاثیرگذارترین کتاب در ادبیات نثر پارسی است. گلستان از هشت باب تشکیل شده و هر باب آن درمورد یک موضوع اخلاقی است.
گلستان سعدی شامل پندها و نصایحی شگرف در قالب حکایت‌هایی است که اکثرا سعدی در سفرهای خود به اقصی نقاط بلاد اسلامی، یا آن‌ها را به چشم دیده و یا از دیگران شنیده است.
ابواب گلستان چنین هستند:
- در سیرت پادشاهان
- در اخلاق درویشان
- در فضیلت قناعت
- در فوائد خاموشی
- در عشق و جوانی
- در ضعف و پیری
- در تاثیر تربیت
- در آداب صحبت
گلستان اثری آهنگین است. به این معنا که حتی نثر آن نیز نثری موزون و گیراست. اغلب هر حکایت از چند سطر نثر و چند بیت کوتاه تشکیل شده است. حکایات گلستان به اندازه‌ای شیرین است که در قدیم در مکاتب و در عصر جدید در مدارس به عنوان بخش‌های درسی به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود.
برای مشاهده و مطالعه دیگر آثار مربوط به شاهکارهای ادبیات شیرین پارسی چه در نثر و چه در نظم، پیشنهاد می‌‌کنیم تا به گنجور نیز نگاهی بیاندازید.
یک حکایت از سعدی
یکی را از ملوک عرب حدیث مجنون لیلی و شورش حال او بگفتند که با کمال فضل و بلاغت سر در بیابان نهاده است و زمام عقل از دست داده به فرمودش تا حاضر آوردند و ملامت کردن گرفت که در شرف نفس انسان چه خلل دیدی که خوی بهایم گرفتی و ترک عشرت مردم گفتی؟ گفت
و رب صدیق لا منی فی ودادها
الم یرها یوما فیوضح لی عذریکاش آنانکه عیب من جستند
رویت اى دلستان ، بدیدندی
تا به جای ترنج در نظرت
بی‌خبر دست‌ها بریدندیتا حقیقت معنی بر صورت دعوی گواه آمدی فذلکن الذى لمتننى فیه ملک را در دل آمد جمال لیلی مطالعه کردن تا چه صورتست موجب چندین فتنه. بفرمودش طلب کردن.
در احیاء عرب بگردیدند و به دست آوردند و پیش ملک در صحن سراچه بداشتند. ملک در هیأت او نظر کرد شخصی دید سیه‌فام باریک‌اندام در نظرش حقیر آمد به حکم آن که کمترین خدّام حرم او به جمال ازو در پیش بودند و به زینت بیش. مجنون به فراست دریافت گفت از دریچه چشم مجنون باید در جمال لیلی نظر کردن تا سرّ مشاهده او بر تو تجلی کند.
ما مر من ذکر الحمی بسمعی
لو سمعت ورق الحمی صاحت معی
یا مَعشَر الخُلاّن قولوا لِلمعا
فی لستَ تَدری ما بِقلبِ الموجَعتندرستان را نباشد درد ریش
جز به همدردی نگویم درد خویش
گفتن از زنبور بی حاصل بود
با یکی در عمر خود ناخورده نیش
سوز من با دیگری نسبت مکن
او نمک بر دست و من بر عضو ریش
