شاهنامه فردوسی – داستان سیاوش

کنون ای سخن گوی بیدار مغز

یکی داستانی بیرای نغز

سخن چون برابر شود با خرد

روان سراینده رامش برد

کسی را که اندیشه ناخوش بود

بدان ناخوشی رای اوگش بود

همی خویشتن را چلیپا کند

به پیش خردمند رسوا کند

ولیکن نبیند کس آهوی خویش

ترا روشن آید همه خوی خویش

اگر داد باید که ماند بجای

بیرای ازین پس بدانا نمای

چو دانا پسندد پسندیده گشت

به جوی تو در آب چون دیده گشت

زگفتار دهقان کنون داستان

تو برخوان و برگوی با راستان

کهن گشته این داستانها ز من

همی نو شود بر سر انجمن

اگر زندگانی بود دیریاز

برین وین خرم بمانم دراز

یکی میوه‌داری بماند ز من

که نازد همی بار او بر چمن

ازان پس که بنمود پنچاه و هشت

بسر بر فراوان شگفتی گذشت

همی آز کمتر نگردد بسال

همی روز جوید بتقویم و فال

چه گفتست آن موبد پیش رو

که هرگز نگردد کهن گشته نو

تو چندان که گویی سخن گوی باش

خردمند باش و جهانجوی باش

چو رفتی سر و کار با ایزدست

اگر نیک باشدت جای ار بدست

نگر تا چه کاری همان بدروی

سخن هرچه گویی همان بشنوی

درشتی ز کس نشنود نرم گوی

به جز نیکویی در زمانه مجوی

به گفتار دهقان کنون بازگرد

نگر تا چه گوید سراینده مرد

چنین گفت موبد که یک روز طوس

بدانگه که برخاست بانگ خروس

خود و گیو گودرز و چندی سوار

برفتند شاد از در شهریار

به نخچیر گوران به دشت دغوی

ابا باز و یوزان نخچیر جوی

فراوان گرفتند و انداختند

علوفه چهل روزه را ساختند

بدان جایگه ترک نزدیک بود

زمینش ز خرگاه تاریک بود

یکی بیشه پیش اندر آمد ز دور

به نزدیک مرز سواران تور

همی راند در پیش با طوس گیو

پس اندر پرستنده‌ای چند نیو

بران بیشه رفتند هر دو سوار

بگشتند بر گرد آن مرغزار

به بیشه یکی خوب رخ یافتند

پر از خنده لب هر دو بشتافتند

به دیدار او در زمانه نبود

برو بر ز خوبی بهانه نبود

بدو گفت گیوای فریبنده ماه

ترا سوی این بیشه چون بود راه

چنین داد پاسخ که ما را پدر

بزد دوش بگذاشتم بوم و بر

شب تیره مست آمد از دشت سور

همان چون مرا دید جوشان ز دور

یکی خنجری آبگون برکشید

همان خواست از تن سرم را برید

بپرسید زو پهلوان از نژاد

برو سروبن یک به یک کرد یاد

بدو گفت من خویش گرسیوزم

به شاه آفریدون کشد پروزم

پیاده بدو گفت چون آمدی

که بی‌باره و رهنمون آمدی

چنین داد پاسخ که اسپم بماند

ز سستی مرا بر زمین برنشاند

بی‌اندازه زر و گهر داشتم

به سر بر یکی تاج زر داشتم

بران روی بالا ز من بستدند

نیام یکی تیغ بر من زدند

چو هشیار گردد پدر بی‌گمان

سواری فرستد پس من دمان

بیید همی تازیان مادرم

نخواهد کزین بوم و بر بگذرم

دل پهلوانان بدو نرم گشت

سر طوس نوذر بی‌آزرم گشت

شه نوذری گفت من یافتم

از ایرا چنین تیز بشتافتم

بدو گفت گیو ای سپهدار شاه

نه با من برابر بدی بی‌سپاه

همان طوس نوذر بدان بستهید

کجا پیش اسپ من اینجا رسید

بدو گیو گفت این سخن خودمگوی

که من تاختم پیش نخچیرجوی

ز بهر پرستنده‌ای گرمگوی

نگردد جوانمرد پرخاشجوی

سخن‌شان به تندی بجایی رسید

که این ماه را سر بباید برید

میانشان چو آن داوری شد دراز

میانجی برآمد یکی سرفراز

که این را بر شاه ایران برید

بدان کاو دهد هر دو فرمان برید

نگشتند هر دو ز گفتار اوی

بر شاه ایران نهادند روی

چو کاووس روی کنیزک بدید

بخندید و لب را به دندان گزید

بهر دو سپهبد چنین گفت شاه

که کوتاه شد بر شما رنج راه

برین داستان بگذارنیم روز

که خورشید گیرند گردان بیوز

گوزنست اگر آهوی دلبرست

شکاری چنین از در مهترست

بدو گفت خسرو نژاد تو چیست

که چهرت همانند چهر پریست

ورا گفت از مام خاتونیم

ز سوی پدر بر فریدونیم

نیایم سپهدار گرسیوزست

بران مرز خرگاه او مرکزست

بدو گفت کاین روی و موی و نژاد

همی خواستی داد هر سه به باد

به مشکوی زرین کنم شایدت

سر ماه رویان کنم بایدت

چنین داد پاسخ که دیدم ترا

ز گردنکشان برگزیدم ترا

بت اندر شبستان فرستاد شاه

بفرمود تا برنشیند به گاه

بیراستندش به دیبای زرد

به یاقوت و پیروزه و لاجورد

دگر ایزدی هر چه بایست بود

یکی سرخ یاقوت بد نابسود

بسی برنیمد برین روزگار

که رنگ اندر آمد به خرم بهار

جدا گشت زو کودکی چون پری

به چهره بسان بت آزری

بگفتند با شاه کاووس کی

که برخوردی از ماه فرخنده‌پی

یکی بچه? فرخ آمد پدید

کنون تخت بر ابر باید کشید

جهان گشت ازان خوب پر گفت و گوی

کزان گونه نشنید کس موی و روی

جهاندار نامش سیاوخش کرد

برو چرخ گردنده را بخش کرد

ازان کاو شمارد سپهر بلند

بدانست نیک و بد و چون و چند

ستاره بران بچه آشفته دید

غمی گشت چون بخت او خفته دید

بدید از بد و نیک آزار او

به یزدان پناهید از کار او

چنین تا برآمد برین روزگار

تهمتن بیامد بر شهریار

چنین گفت کاین کودک شیرفش

مرا پرورانید باید به کش

چو دارندگان ترا مایه نیست

مر او را بگیتی چو من دایه نیست

بسی مهتر اندیشه کرد اندر آن

نیمد همی بر دلش برگران

به رستم سپردش دل و دیده را

جهانجوی گرد پسندیده را

تهمتن ببردش به زابلستان

نشستن‌گهش ساخت در گلستان

سواری و تیر و کمان و کمند

عنان و رکیب و چه و چون و چند

نشستن‌گه مجلس و میگسار

همان باز و شاهین و کار شکار

ز داد و ز بیداد و تخت و کلاه

سخن گفتن ززم و راندن سپاه

هنرها بیاموختش سر به سر

بسی رنج برداشت و آمد به بر

سیاوش چنان شد که اندر جهان

به مانند او کس نبود از مهان

چو یک چند بگذشت و او شد بلند

سوی گردن شیر شد با کمند

چنین گفت با رستم سرفراز

که آمد به دیدار شاهم نیاز

بسی رنج بردی و دل سوختی

هنرهای شاهانم آموختی

پدر باید اکنون که بیند ز من

هنرهای آموزش پیلتن

گو شیردل کار او را بساخت

فرستادگان را ز هر سو بتاخت

ز اسپ و پرستنده و سیم و زر

ز مهر و ز تخت و کلاه و کمر

ز پوشیدنی هم ز گستردنی

ز هر سو بیورد آوردنی

ازین هر چه در گنج رستم نبود

ز گیتی فرستاد و آورد زود

گسی کرد ازان گونه او را به راه

که شد بر سیاوش نظاره سپاه

همی رفت با او تهمتن به هم

بدان تا نباشد سپهبد دژم

جهانی به آیین بیراستند

چو خشنودی نامور خواستند

همه زر به عنبر برآمیختند

ز گنبد به سر بر همی ریختند

جهان گشته پر شادی و خواسته

در و بام هر برزن آراسته

به زیر پی تازی اسپان درم

به ایران نبودند یک تن دژم

همه یال اسپ از کران تا کران

براندوه مشک و می و زعفران

چو آمد به کاووس شاه آگهی

که آمد سیاووش با فرهی

بفرمود تا با سپه گیو و طوس

برفتند با نای رویین و کوس

همه نامداران شدند انجمن

چو گرگین و خراد لشکرشکن

پذیره برفتند یکسر ز جای

به نزد سیاووش فرخنده رای

چو دیدند گردان گو پور شاه

خروش آمد و برگشادند راه

پرستار با مجمر و بوی خوش

نظاره برو دست کرده به کش

بهر کنج در سیصد استاده بود

میان در سیاووش آزاده بود

بسی زر و گوهر برافشاندند

سراسر همه آفرین خواندند

چو کاووس را دید بر تخت عاج

ز یاقوت رخشنده بر سرش تاج

نخست آفرین کرد و بردش نماز

زمانی همی گفت با خاک راز

وزان پس بیمد بر شهریار

سپهبد گرفتش سر اندر کنار

شگفتی ز دیدار او خیره ماند

بروبر همی نام یزدان بخواند

بدان اندکی سال و چندان خرد

که گفتی روانش خرد پرورد

بسی آفرین بر جهان آفرین

بخواند و بمالید رخ بر زمین

همی گفت کای کردگار سپهر

خداوند هوش و خداوند مهر

همه نیکویها به گیتی ز تست

نیایش ز فرزند گیرم نخست

ز رستم بپرسید و بنواختش

بران تخت پیروزه بنشاختش

بزرگان ایران همه با نثار

برفتند شادان بر شهریار

ز فر سیاوش فرو ماندند

بدادار برآفرین خواندند

بفرمود تا پیشش ایرانیان

ببستند گردان لشکر میان

به کاخ و به باغ و به میدان اوی

جهانی به شادی نهادند روی

به هر جای جشنی بیراستند

می و رود و رامشگران خواستند

یکی سور فرمود کاندر جهان

کسی پیش از وی نکرد از مهان

به یک هفته زان گونه بودند شاد

به هشتم در گنجها برگشاد

ز هر چیز گنجی بفرمود شاه

ز مهر و ز تیع و ز تخت و کلاه

از اسپان تازی به زین پلنگ

ز بر گستوان و ز خفتان جنگ

ز دینار و از بدره‌های درم

ز دیبای و از گوهر بیش و کم

جز افسر که هنگام افسر نبود

بدان کودکی تاج در خور نبود

سیاووش را داد و کردش نوید

ز خوبی بدادش فراوان امید

چنین هفت سالش همی آزمود

به هر کار جز پاک زاده نبود

بهشتم بفرمود تا تاج زر

ز گوهر درافشان کلاه و کمر

نبشتند منشور بر پرنیان

به رسم بزرگان و فر کیان

زمین کهستان ورا داد شاه

که بود او سزای بزرگی و گاه

چنین خواندندش همی پیشتر

که خوانی ورا ماوراء النهر بر

برآمد برین نیز یک روزگار

چنان بد که سودابه? پرنگار

ز ناگاه روی سیاوش بدید

پراندیشه گشت و دلش بردمید

چنان شد که گفتی طراز نخ است

وگر پیش آتش نهاده یخ است

کسی را فرستاد نزدیک اوی

که پنهان سیاووش را این بگوی

که اندر شبستان شاه جهان

نباشد شگفت ار شوی ناگهان

فرستاده رفت و بدادش پیام

برآشفت زان کار او نیکنام

بدو گفت مرد شبستان نیم

مجویم که بابند و دستان نیم

دگر روز شبگیر سودابه رفت

بر شاه ایران خرامید تفت

بدو گفت کای شهریار سپاه

که چون تو ندیدست خورشید و ماه

نه اندر زمین کس چو فرزند تو

جهان شاد بادا به پیوند تو

فرستش به سوی شبستان خویش

بر خواهران و فغستان خویش

همه روی پوشیدگان را ز مهر

پر ازخون دلست و پر از آب چهر

نمازش برند و نثار آورند

درخت پرستش به بار آورند

بدو گفت شاه این سخن در خورست

برو بر ترا مهر صد مادرست

سپهبد سیاووش را خواند و گفت

که خون و رگ و مهر نتوان نهفت

پس پرده? من ترا خواهرست

چو سودابه خود مهربان مادرست

ترا پاک یزدان چنان آفرید

که مهر آورد بر تو هرکت بدید

به ویژه که پیوسته? خون بود

چو از دور بیند ترا چون بود

پس پرده پوشیدگان را ببین

زمانی بمان تا کنند آفرین

سیاوش چو بشنید گفتار شاه

همی کرد خیره بدو در نگاه

زمانی همی با دل اندیشه کرد

بکوشید تا دل بشوید ز گرد

گمانی چنان برد کاو را پدر

پژوهد همی تا چه دارد به سر

که بسیاردان است و چیره زبان

هشیوار و بینادل و بدگمان

بپیچید و بر خویشتن راز کرد

از انجام آهنگ آغاز کرد

که گر من شوم در شبستان اوی

ز سودابه یابم بسی گفت و گوی

سیاوش چنین داد پاسخ که شاه

مرا داد فرمان و تخت و کلاه

کز آنجایگه کآفتاب بلند

برآید کند خاک را ارجمند

چو تو شاه ننهاد بر سر کلاه

به خوبی و دانش به آیین و راه

مرا موبدان ساز با بخردان

بزرگان و کارآزموده ردان

دگر نیزه و گرز و تیر و کمان

که چون پیچم اندر صف بدگمان

دگرگاه شاهان و آیین بار

دگر بزم و رزم و می و میگسار

چه آموزم اندر شبستان شاه

بدانش زنان کی نمایند راه

گر ایدونک فرمان شاه این بود

ورا پیش من رفتن آیین بود

بدو گفت شاه ای پسر شاد باش

همیشه خرد را تو بنیاد باش

سخن کم شنیدم بدین نیکوی

فزاید همی مغز کاین بشنوی

مدار ایچ اندیشه? بد به دل

همه شادی آرای و غم برگسل

ببین پردگی کودکان را یکی

مگر شادمانه شوند اندکی

پس پرده اندر ترا خواهرست

پر از مهر و سودابه چون مادرست

سیاوش چنین گفت کز بامداد

بییم کنم هر چه او کرد یاد

یکی مرد بد نام او هیربد

زدوده دل و مغز و رایش ز بد

که بتخانه را هیچ نگذاشتی

کلید در پرده او داشتی

سپهدار ایران به فرزانه گفت

که چون برکشد تیغ هور از نهفت

به پیش سیاوش همی رو بهوش

نگر تا چه فرماید آن دار گوش

به سودابه فرمود تا پیش اوی

نثار آورد گوهر و مشک و بوی

پرستندگان نیز با خواهران

زبرجد فشانند بر زعفران

چو خورشید برزد سر از کوهسار

سیاوش برآمد بر شهریار

برو آفرین کرد و بردش نماز

سخن گفت با او سپهد به راز

چو پردخته شد هیربد را بخواند

سخنهای شایسته چندی براند

سیاووش را گفت با او برو

بیرای دل را به دیدار نو

برفتند هر دو به یک جا به هم

روان شادمان و تهی دل ز غم

چو برداشت پرده ز در هیربد

سیاوش همی بود ترسان ز بد

شبستان همه پیشباز آمدند

پر از شادی و بزم ساز آمدند

همه جام بود از کران تا کران

پر از مشک و دینار و پر زعفران

درم زیر پایش همی ریختند

عقیق و زبرجد برآمیختند

زمین بود در زیر دیبای چین

پر از در خوشاب روی زمین

می و رود و آوای رامشگران

همه بر سران افسران گران

شبستان بهشتی شد آراسته

پر از خوبرویان و پرخواسته

سیاوش چو نزدیک ایوان رسید

یکی تخت زرین درفشنده دید

برو بر ز پیروزه کرده نگار

به دیبا بیراسته شاهوار

بران تخت سودابه ماه روی

بسان بهشتی پر از رنگ و بوی

نشسته چو تابان سهیل یمن

سر جعد زلفش سراسر شکن

یکی تاج بر سر نهاده بلند

فرو هشته تا پای مشکین کمند

پرستار نعلین زرین بدست

به پای ایستاده سرافگنده پست

سیاوش چو از پیش پرده برفت

فرود آمد از تخت سودابه تفت

بیمد خرامان و بردش نماز

به بر در گرفتش زمانی دراز

همی چشم و رویش ببوسید دیر

نیمد ز دیدار آن شاه سیر

همی گفت صد ره ز یزدان سپاس

نیایش کنم روز و شب بر سه پاس

که کس را بسان تو فرزند نیست

همان شاه را نیز پیوند نیست

سیاوش بدانست کان مهر چیست

چنان دوستی نز ره ایزدیست

به نزدیک خواهر خرامید زود

که آن جایگه کار ناساز بود

برو خواهران آفرین خواندند

به کرسی زرینش بنشاندند

بر خواهران بد زمانی دراز

خرامان بیمد سوی تخت باز

شبستان همه شد پر از گفت‌وگوی

که اینت سر و تاج فرهنگ جوی

تو گویی به مردم نماند همی

روانش خرد برفشاند همی

سیاوش به پیش پدر شد بگفت

که دیدم به پرده سرای نهفت

همه نیکویی در جهان بهر تست

ز یزدان بهانه نبایدت جست

ز جم و فریدون و هوشنگ شاه

فزونی به گنج و به شمشیر و گاه

ز گفتار او شاد شد شهریار

بیراست ایوان چو خرم بهار

می و بربط و نای برساختند

دل از بودنیها بپرداختند

چو شب گذشت پیدا و شد روز تار

شد اندر شبستان شه نامدار

پژوهنده سودابه را شاه گفت

که این رازت از من نباید نهفت

ز فرهنگ و رای سیاوش بگوی

ز بالا و دیدار و گفتار اوی

پسند تو آمد خردمند هست

از آواز به گر ز دیدن بهست

بدو گفت سودابه همتای شاه

ندیدست بر گاه خورشید و ماه

چو فرزند تو کیست اندر جهان

چرا گفت باید سخن در نهان

بدو گفت شاه ار به مردی رسد

نباید که بیند ورا چشم بد

بدو گفت سودابه گر گفت من

پذیره شود رای را جفت من

هم از تخم خویشش یکی زن دهم

نه از نامداران برزن دهم

که فرزند آرد ورا در جهان

به دیدار او در میان مهان

مرا دخترانند مانند تو

ز تخم تو و پاک پیوند تو

گر از تخم کی آرش و کی پشین

بخواهد به شادی کند آفرین

بدو گفت این خود بکام منست

بزرگی به فرجام نام منست

سیاوش به شبگیر شد نزد شاه

همی آفرین خواند بر تاج و گاه

پدر با پسر راز گفتن گرفت

ز بیگانه مردم نهفتن گرفت

همی گفت کز کردگار جهان

یکی آرزو دارم اندر نهان

که ماند ز تو نام من یادگار

ز تخم تو آید یکی شهریار

چنان کز تو من گشته‌ام تازه روی

تو دل برگشایی به دیدار اوی

چنین یافتم اخترت را نشان

ز گفت ستاره شمر موبدان

که از پشت تو شهریاری بود

که اندر جهان یادگاری بود

کنون از بزرگان یکی برگزین

نگه کن پس پرده? کی پشین

به خان کی آرش همان نیز هست

ز هر سو بیرای و بپساو دست

بدو گفت من شاه را بنده‌ام

به فرمان و رایش سرافگنده‌ام

هرآن کس که او برگزیند رواست

جهاندار بربندگان پادشاست

نباید که سودابه این بشنود

دگرگونه گوید بدین نگرود

به سودابه زین‌گونه گفتار نیست

مرا در شبستان او کار نیست

ز گفت سیاوش بخندید شاه

نه آگاه بد ز آب در زیرکاه

گزین تو باید بدو گفت زن

ازو هیچ مندیش وز انجمن

که گفتار او مهربانی بود

به جان تو بر پاسبانی بود

سیاوش ز گفتار او شاد شد

نهانش ز اندیشه آزاد شد

به شاه جهان بر ستایش گرفت

نوان پیش تختش نیایش گرفت

نهانی ز سودابه? چاره‌گر

همی بود پیچان و خسته جگر

بدانست کان نیز گفتار اوست

همی زو بدرید بر تنش پوست

بدین داستان نیز شب برگذشت

سپهر از بر کوه تیره بگشت

نشست از بر تخت سودابه شاد

ز یاقوت و زر افسری برنهاد

همه دختران را بر خویش خواند

بیراست و بر تخت زرین نشاند

چنین گفت با هیربد ماه‌روی

کز ایدر برو با سیاوش بگوی

که باید که رنجه کنی پای خویش

نمایی مرا سرو بالای خویش

بشد هیربد با سیاووش گفت

برآورد پوشیده راز از نهفت

خرامان بیمد سیاوش برش

بدید آن نشست و سر و افسرش

به پیشش بتان نوآیین به پای

تو گفتی بهشت‌ست کاخ و سرای

فرود آمد از تخت و شد پیش اوی

به گوهر بیاراسته روی و موی

سیاوش بر تخت زرین نشست

ز پیشش بکش کرده سودابه دست

بتان را به شاه نوآیین نمود

که بودند چون گوهر نابسود

بدو گفت بنگر بدین تخت و گاه

پرستنده چندین بزرین کلاه

همه نارسیده بتان طراز

که بسرشتشان ایزد از شرم و ناز

کسی کت خوش آید ازیشان بگوی

نگه کن بدیدار و بالای اوی

سیاوش چو چشم اندکی برگماشت

ازیشان یکی چشم ازو برنداشت

همه یک به دیگر بگفتند ماه

نیارد بدین شاه کردن نگاه

برفتند هر یک سوی تخت خویش

ژکان و شمارنده بر بخت خویش

چو ایشان برفتند سودابه گفت

که چندین چه داری سخن در نهفت

نگویی مرا تا مراد تو چیست

که بر چهر تو فر چهر پریست

هر آن کس که از دور بیند ترا

شود بیهش و برگزیند ترا

ازین خوب رویان بچشم خرد

نگه کن که با تو که اندر خورد

سیاوش فرو ماند و پاسخ نداد

چنین آمدش بر دل پاک یاد

که من بر دل پاک شیون کنم

به آید که از دشمنان زن کنم

شنیدستم از نامور مهتران

همه داستانهای هاماوران

که از پیش با شاه ایران چه کرد

ز گردان ایران برآورد گرد

پر از بند سودابه کاو دخت اوست

نخواهد همی دوده را مغز و پوست

به پاسخ سیاوش چو بگشاد لب

پری چهره برداشت از رخ قصب

بدو گفت خورشید با ماه نو

گر ایدون که بینند بر گاه نو

نباشد شگفت ار شود ماه خوار

تو خورشید داری خود اندر کنار

کسی کاو چو من دید بر تخت عاج

ز یاقوت و پیروزه بر سرش تاج

نباشد شگفت ار به مه ننگرد

کسی را به خوبی به کس نشمرد

اگر با من اکنون تو پیمان کنی

نپیچی و اندیشه آسان کنی

یکی دختری نارسیده بجای

کنم چون پرستار پیشت به پای

به سوگند پیمان کن اکنون یکی

ز گفتار من سر مپیچ اندکی

چو بیرون شود زین جهان شهریار

تو خواهی بدن زو مرا یادگار

نمانی که آید به من بر گزند

بداری مرا همچو او ارجمند

من اینک به پیش تو استاده‌ام

تن و جان شیرین ترا داده‌ام

ز من هرچ خواهی همه کام تو

برآرم نپیچم سر از دام تو

سرش تنگ بگرفت و یک پوشه چاک

بداد و نبود آگه از شرم و باک

رخان سیاوش چو گل شد ز شرم

بیاراست مژگان به خوناب گرم

چنین گفت با دل که از کار دیو

مرا دور داراد گیهان خدیو

نه من با پدر بیوفایی کنم

نه با اهرمن آشنایی کنم

وگر سرد گویم بدین شوخ چشم

بجوشد دلش گرم گردد ز خشم

یکی جادوی سازد اندر نهان

بدو بگرود شهریار جهان

همان به که با او به آواز نرم

سخن گویم و دارمش چرب و گرم

سیاوش ازان پس به سودابه گفت

که اندر جهان خود تراکیست جفت

نمانی مگر نیمه? ماه را

نشایی به گیتی بجز شاه را

کنون دخترت بس که باشد مرا

نشاید بجز او که باشد مرا

برین باش و با شاه ایران بگوی

نگه کن که پاسخ چه یابی ازوی

بخواهم من او را و پیمان کنم

زبان را به نزدت گروگان کنم

که تا او نگردد به بالای من

نیید به دیگر کسی رای من

و دیگر که پرسیدی از چهر من

بیمیخت با جان تو مهر من

مرا آفریننده از فر خویش

چنان آفرید ای نگارین ز پیش

تو این راز مگشای و با کس مگوی

مرا جز نهفتن همان نیست روی

سر بانوانی و هم مهتری

من ایدون گمانم که تو مادری

بگفت این و غمگین برون شد به در

ز گفتار او بود آسیمه سر

چو کاووس کی در شبستان رسید

نگه کرد سودابه او را بدید

بر شاه شد زان سخن مژده داد

ز کار سیاوش بسی کرد یاد

که آمد نگه کرد ایوان همه

بتان سیه چشم کردم رمه

چنان بود ایوان ز بس خوب چهر

که گفتی همی بارد از ماه مهر

جز از دختر من پسندش نبود

ز خوبان کسی ارجمندش نبود

چنان شاد شد زان سخن شهریار

که ماه آمدش گفتی اندر کنار

در گنج بگشاد و چندان گهر

ز دیبای زربفت و زرین کمر

همان یاره و تاج و انگشتری

همان طوق و هم تخت کنداوری

ز هر چیز گنجی بد آراسته

جهانی سراسر پر از خواسته

نگه کرد سودابه خیره بماند

به اندیشه افسون فراوان بخواند

که گر او نیاید به فرمان من

روا دارم ار بگسلد جان من

بد و نیک و هر چاره کاندر جهان

کنند آشکارا و اندر نهان

بسازم گر او سربپیچد ز من

کنم زو فغان بر سر انجمن

نشست از بر تخت باگوشوار

به سر بر نهاد افسری پرنگار

سیاوخش را در بر خویش خواند

ز هر گونه با او سخنها براند

بدو گفت گنجی بیاراست شاه

کزان سان ندیدست کس تاج و گاه

ز هر چیز چندان که اندازه نیست

اگر بر نهی پیل باید دویست

به تو داد خواهد همی دخترم

نگه کن بروی و سر و افسرم

بهانه چه داری تو از مهر من

بپیچی ز بالا و از چهر من

که تا من ترا دیده‌ام برده‌ام

خروشان و جوشان و آزرده‌ام

همی روز روشن نبینم ز درد

برآنم که خورشید شد لاجورد

کنون هفت سال‌ست تا مهر من

همی خون چکاند بدین چهر من

یکی شاد کن در نهانی مرا

ببخشای روز جوانی مرا

فزون زان که دادت جهاندار شاه

بیارایمت یاره و تاج و گاه

و گر سر بپیچی ز فرمان من

نیاید دلت سوی پیمان من

کنم بر تو بر پادشاهی تباه

شود تیره بر روی تو چشم شاه

سیاوش بدو گفت هرگز مباد

که از بهر دل سر دهم من به باد

چنین با پدر بی‌وفایی کنم

ز مردی و دانش جدایی کنم

تو بانوی شاهی و خورشید گاه

سزد کز تو ناید بدینسان گناه

وزان تخت برخاست با خشم و جنگ

بدو اندر آویخت سودابه چنگ

بدو گفت من راز دل پیش تو

بگفتم نهان از بداندیش تو

مرا خیره خواهی که رسوا کنی

به پیش خردمند رعنا کنی

بزد دست و جامه بدرید پاک

به ناخن دو رخ را همی کرد چاک

برآمد خروش از شبستان اوی

فغانش ز ایوان برآمد به کوی

یکی غلغل از باغ و ایوان بخاست

که گفتی شب رستخیزست راست

به گوش سپهبد رسید آگهی

فرود آمد از تخت شاهنشهی

پراندیشه از تخت زرین برفت

به سوی شبستان خرامید تفت

بیامد چو سودابه را دید روی

خراشیده و کاخ پر گفت و گوی

ز هر کس بپرسید و شد تنگ‌دل

ندانست کردار آن سنگ دل

خروشید سودابه در پیش اوی

همی ریخت آب و همی کند موی

چنین گفت کامد سیاوش به تخت

برآراست چنگ و برآویخت سخت

که جز تو نخواهم کسی را ز بن

جز اینت همی راند باید سخن

که از تست جان و دلم پر ز مهر

چه پرهیزی از من تو ای خوب چهر

بینداخت افسر ز مشکین سرم

چنین چاک شد جامه اندر برم

پراندیشه شد زان سخن شهریار

سخن کرد هرگونه را خواستار

به دل گفت ار این راست گوید همی

وزین‌گونه زشتی نجوید همی

سیاووش را سر بباید برید

بدینسان بودبند بد را کلید

خردمند مردم چه گوید کنون

خوی شرم ازین داستان گشت خون

کسی را که اندر شبستان بدند

هشیوار و مهترپرستان بدند

گسی کرد و بر گاه تنها بماند

سیاووش و سودابه را پیش خواند

به هوش و خرد با سیاووش گفت

که این راز بر من نشاید نهفت

نکردی تو این بد که من کرده‌ام

ز گفتار بیهوده آزرده‌ام

چرا خواندم در شبستان ترا

کنون غم مرا بود و دستان ترا

کنون راستی جوی و با من بگوی

سخن بر چه سانست بنمای روی

سیاووش گفت آن کجا رفته بود

وزان در که سودابه آشفته بود

چنین گفت سودابه کاین نیست راست

که او از بتان جز تن من نخواست

بگفتم همه هرچ شاه جهان

بدو داد خواست آشکار و نهان

ز فرزند و ز تاج وز خواسته

ز دینار وز گنج آراسته

بگفتم که چندین برین بر نهم

همه نیکویها به دختر دهم

مرا گفت با خواسته کار نیست

به دختر مرا راه دیدار نیست

ترا بایدم زین میان گفت بس

نه گنجم به کارست بی تو نه کس

مرا خواست کارد به کاری به چنگ

دو دست اندر آویخت چون سنگ تنگ

نکردمش فرمان همی موی من

بکند و خراشیده شد روی من

یکی کودکی دارم اندر نهان

ز پشت تو ای شهریار جهان

ز بس رنج کشتنش نزدیک بود

جهان پیش من تنگ و تاریک بود

چنین گفت با خویشتن شهریار

که گفتار هر دو نیاید به کار

برین کار بر نیست جای شتاب

که تنگی دل آرد خرد را به خواب

نگه کرد باید بدین در نخست

گواهی دهد دل چو گردد درست

ببینم کزین دو گنهکار کیست

ببادافره? بد سزاوار کیست

بدان بازجستن همی چاره جست

ببویید دست سیاوش نخست

بر و بازو و سرو بالای او

سراسر ببویید هرجای او

ز سودابه بوی می و مشک ناب

همی یافت کاووس بوی گلاب

ندید از سیاوش بدان گونه بوی

نشان بسودن نبود اندروی

غمی گشت و سودابه را خوار کرد

دل خویشتن را پرآزار کرد

به دل گفت کاین را به شمشیر تیز

بباید کنون کردنش ریز ریز

ز هاماوران زان پس اندیشه کرد

که آشوب خیزد پرآواز و درد

و دیگر بدانگه که در بند بود

بر او نه خویش و نه پیوند بود

پرستار سودابه بد روز و شب

که پیچید ازان درد و نگشاد لب

سه دیگر که یک دل پر از مهر داشت

ببایست زو هر بد اندر گذاشت

چهارم کزو کودکان داشت خرد

غم خرد را خوار نتوان شمرد

سیاوش ازان کار بد بی‌گناه

خردمندی وی بدانست شاه

بدو گفت ازین خود میندیش هیچ

هشیواری و رای و دانش بسیچ

مکن یاد این هیچ و با کس مگوی

نباید که گیرد سخن رنگ و بوی

چو دانست سودابه کاو گشت خوار

همان سرد شد بر دل شهریار

یکی چاره جست اندر آن کار زشت

ز کینه درختی بنوی بکشت

زنی بود با او سپرده درون

پر از جادوی بود و رنگ و فسون

گران بود اندر شکم بچه داشت

همی از گرانی به سختی گذاشت

بدو راز بگشاد و زو چاره جست

کز آغاز پیمانت خواهم نخست

چو پیمان ستد چیز بسیار داد

سخن گفت ازین در مکن هیچ یاد

یکی دارویی ساز کاین بفگنی

تهی مانی و راز من نشکنی

مگر کاین همه بند و چندین دروغ

بدین بچگان تو باشد فروغ

به کاووس گویم که این از منند

چنین کشته بر دست اهریمنند

مگر کین شود بر سیاوش درست

کنون چاره? این ببایدت جست

گرین نشنوی آب من نزد شاه

شود تیره و دور مانم ز گاه

بدو گفت زن من ترا بنده‌ام

بفرمان و رایت سرافگنده‌ام

چو شب تیره شد داوری خورد زن

که بفتاد زو بچه? اهرمن

دو بچه چنان چون بود دیوزاد

چه گونه بود بچه جادو نژاد

نهان کرد زن را و او خود بخفت

فغانش برآمد ز کاخ نهفت

در ایوان پرستار چندانک بود

به نزدیک سودابه رفتند زود

یکی طشت زرین بیارید پیش

بگفت آن سخن با پرستار خویش

نهاد اندران بچه? اهرمن

خروشید و بفگند بر جامه تن

دو کودک بدیدند مرده به طشت

از ایوان به کیوان فغان برگذشت

چو بشنید کاووس از ایوان خروش

بلرزید در خواب و بگشاد گوش

بپرسید و گفتند با شهریار

که چون گشت بر ماه‌رخ روزگار

غمی گشت آن شب نزد هیچ دم

به شبگیر برخاست و آمد دژم

برانگونه سودابه را خفته دید

سراسر شبستان برآشفته دید

دو کودک بران گونه بر طشت زر

فگنده به خواری و خسته جگر

ببارید سودابه از دیده آب

بدو گفت روشن ببین آفتاب

همی گفت بنگر چه کرد از بدی

به گفتار او خیره ایمن شدی

دل شاه کاووس شد بدگمان

برفت و در اندیشه شد یک زمان

همی گفت کاین را چه درمان کنم

نشاید که این بر دل آسان کنم

ازان پس نگه کرد کاووس شاه

کسی را که کردی به اختر نگاه

بجست و ز ایشان بر خویش خواند

بپرسید و بر تخت زرین نشاند

ز سودابه و رزم هاماوران

سخن گفت هرگونه با مهتران

بدان تا شوند آگه از کار اوی

بدانش بدانند کردار اوی

وزان کودکان نیز بسیار گفت

همی داشت پوشیده اندر نهفت

همه زیج و صرلاب برداشتند

بران کار یک هفته بگذاشتند

سرانجام گفتند کاین کی بود

به جامی که زهر افگنی می بود

دو کودک ز پشت کسی دیگرند

نه از پشت شاه و نه زین مادرند

گر از گوهر شهریاران بدی

ازین زیجها جستن آسان بدی

نه پیداست رازش درین آسمان

نه اندر زمین این شگفتی بدان

نشان بداندیش ناپاک زن

بگفتند با شاه در انجمن

نهان داشت کاووس و باکس نگفت

همی داشت پوشیده اندر نهفت

برین کار بگذشت یک هفته نیز

ز جادو جهان را برآمد قفیز

بنالید سودابه و داد خواست

ز شاه جهاندار فریاد خواست

همی گفت همداستانم ز شاه

به زخم و به افگندن از تخت و گاه

ز فرزند کشته بپیچد دلم

زمان تا زمان سر ز تن بگسلم

بدو گفت ای زن تو آرام گیر

چه گویی سخنهای نادلپذیر

همه روزبانان درگاه شاه

بفرمود تا برگرفتند راه

همه شهر و برزن به پای آورند

زن بدکنش را بجای آورند

به نزدیکی اندر نشان یافتند

جهان دیدگان نیز بشتافتند

کشیدند بدبخت زن را ز راه

به خواری ببردند نزدیک شاه

به خوبی بپرسید و کردش امید

بسی روز را داد نیزش نوید

وزان پس به خواری و زخم و به بند

به پردخت از او شهریار بلند

نبد هیچ خستو بدان داستان

نبد شاه پرمایه همداستان

بفرمود کز پیش بیرون برند

بسی چاره جویند و افسون برند

چو خستو نیاید میانش به ار

ببرید و این دانم آیین و فر

ببردند زن را ز درگاه شاه

ز شمشیر گفتند وز دار و چاه

چنین گفت جادو که من بی‌گناه

چه گویم بدین نامور پیشگاه

بگفتند باشاه کاین زن چه گفت

جهان آفرین داند اندر نهفت

به سودابه فرمود تا رفت پیش

ستاره شمر گفت گفتار خویش

که این هر دو کودک ز جادو زنند

پدیدند کز پشت اهریمنند

چنین پاسخ آورد سودابه باز

که نزدیک ایشان جز اینست راز

فزونستشان زین سخن در نهفت

ز بهر سیاوش نیارند گفت

ز بیم سپهبد گو پیلتن

بلرزد همی شیر در انجمن

کجا زور دارد به هشتاد پیل

ببندد چو خواهد ره آب نیل

همان لشکر نامور صدهزار

گریزند ازو در صف کارزار

مرا نیز پایاب او چون بود

مگر دیده همواره پرخون بود

جزان کاو بفرماید اخترشناس

چه گوید سخن وز که دارد سپاس

تراگر غم خرد فرزند نیست

مرا هم فزون از تو پیوند نیست

سخن گر گرفتی چنین سرسری

بدان گیتی افگندم این داوری

ز دیده فزون زان ببارید آب

که بردارد از رود نیل آفتاب

سپهبد ز گفتار او شد دژم

همی زار بگریست با او بهم

گسی کرد سودابه را خسته دل

بران کار بنهاد پیوسته دل

چنین گفت کاندر نهان این سخن

پژوهیم تا خود چه آید به بن

ز پهلو همه موبدان را بخواند

ز سودابه چندی سخنها براند

چنین گفت موبد به شاه جهان

که درد سپهبد نماند نهان

چو خواهی که پیدا کنی گفت‌وگوی

بباید زدن سنگ را بر سبوی

که هر چند فرزند هست ارجمند

دل شاه از اندیشه یابد گزند

وزین دختر شاه هاماوران

پر اندیشه گشتی به دیگر کران

ز هر در سخن چون بدین گونه گشت

بر آتش یکی را بباید گذشت

چنین است سوگند چرخ بلند

که بر بیگناهان نیاید گزند

جهاندار سودابه را پیش خواند

همی با سیاوش بگفتن نشاند

سرانجام گفت ایمن از هر دوان

نگردد مرا دل نه روشن روان

مگر کاتش تیز پیدا کند

گنه کرده را زود رسوا کند

چنین پاسخ آورد سودابه پیش

که من راست گویم به گفتار خویش

فگنده دو کودک نمودم بشاه

ازین بیشتر کس نبیند گناه

سیاووش را کرد باید درست

که این بد بکرد و تباهی بجست

به پور جوان گفت شاه زمین

که رایت چه بیند کنون اندرین

سیاوش چنین گفت کای شهریار

که دوزخ مرا زین سخن گشت خوار

اگر کوه آتش بود بسپرم

ازین تنگ خوارست اگر بگذرم

پراندیشه شد جان کاووس کی

ز فرزند و سودابه? نیک‌پی

کزین دو یکی گر شود نابکار

ازان پس که خواند مرا شهریار

چو فرزند و زن باشدم خون و مغز

کرا بیش بیرون شود کار نغز

همان به کزین زشت کردار دل

بشویم کنم چاره? دلگسل

چه گفت آن سپهدار نیکوسخن

که با بددلی شهریاری مکن

به دستور فرمود تا ساروان

هیون آرد از دشت صد کاروان

هیونان به هیزم کشیدن شدند

همه شهر ایران به دیدن شدند

به صد کاروان اشتر سرخ موی

همی هیزم آورد پرخاشجوی

نهادند هیزم دو کوه بلند

شمارش گذر کرد بر چون و چند

ز دور از دو فرسنگ هرکش بدید

چنین جست و جوی بلا را کلید

همی خواست دیدن در راستی

ز کار زن آید همه کاستی

چو این داستان سر به سر بشنوی

به آید ترا گر بدین بگروی

نهادند بر دشت هیزم دو کوه

جهانی نظاره شده هم گروه

گذر بود چندان که گویی سوار

میانه برفتی به تنگی چهار

بدانگاه سوگند پرمایه شاه

چنین بود آیین و این بود راه

وزان پس به موبد بفرمود شاه

که بر چوب ریزند نفط سیاه

بیمد دو صد مرد آتش فروز

دمیدند گفتی شب آمد به روز

نخستین دمیدن سیه شد ز دود

زبانه برآمد پس از دود زود

زمین گشت روشنتر از آسمان

جهانی خروشان و آتش دمان

سراسر همه دشت بریان شدند

بران چهر خندانش گریان شدند

سیاوش بیامد به پیش پدر

یکی خود زرین نهاده به سر

هشیوار و با جامهای سپید

لبی پر ز خنده دلی پرامید

یکی تازیی بر نشسته سیاه

همی خاک نعلش برآمد به ماه

پراگنده کافور بر خویشتن

چنان چون بود رسم و ساز کفن

بدانگه که شد پیش کاووس باز

فرود آمد از باره بردش نماز

رخ شاه کاووس پر شرم دید

سخن گفتنش با پسر نرم دید

سیاوش بدو گفت انده مدار

کزین سان بود گردش روزگار

سر پر ز شرم و بهایی مراست

اگر بیگناهم رهایی مراست

ور ایدونک زین کار هستم گناه

جهان آفرینم ندارد نگاه

به نیروی یزدان نیکی دهش

کزین کوه آتش نیابم تپش

خروشی برآمد ز دشت و ز شهر

غم آمد جهان را ازان کار بهر

چو از دشت سودابه آوا شنید

برآمد به ایوان و آتش بدید

همی خواست کاو را بد آید بروی

همی بود جوشان پر از گفت و گوی

جهانی نهاده به کاووس چشم

زبان پر ز دشنام و دل پر ز خشم

سیاوش سیه را به تندی بتاخت

نشد تنگدل جنگ آتش بساخت

ز هر سو زبانه همی برکشید

کسی خود و اسپ سیاوش ندید

یکی دشت با دیدگان پر ز خون

که تا او کی آید ز آتش برون

چو او را بدیدند برخاست غو

که آمد ز آتش برون شاه نو

اگر آب بودی مگر تر شدی

ز تری همه جامه بی‌بر شدی

چنان آمد اسپ و قبای سوار

که گفتی سمن داشت اندر کنار

چو بخشایش پاک یزدان بود

دم آتش و آب یکسان بود

چو از کوه آتش به هامون گذشت

خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت

سواران لشکر برانگیختند

همه دشت پیشش درم ریختند

یکی شادمانی بد اندر جهان

میان کهان و میان مهان

همی داد مژده یکی را دگر

که بخشود بر بیگنه دادگر

همی کند سودابه از خشم موی

همی ریخت آب و همی خست روی

چو پیش پدر شد سیاووش پاک

نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاک

فرود آمد از اسپ کاووس شاه

پیاده سپهبد پیاده سپاه

سیاووش را تنگ در برگرفت

ز کردار بد پوزش اندر گرفت

سیاوش به پیش جهاندار پاک

بیامد بمالید رخ را به خاک

که از تف آن کوه آتش برست

همه کامه? دشمنان گشت پست

بدو گفت شاه ای دلیر جوان

که پاکیزه تخمی و روشن روان

چنانی که از مادر پارسا

بزاید شود در جهان پادشا

به ایوان خرامید و بنشست شاد

کلاه کیانی به سر برنهاد

می آورد و رامشگران را بخواند

همه کامها با سیاوش براند

سه روز اندر آن سور می در کشید

نبد بر در گنج بند و کلید

چهارم به تخت کیی برنشست

یکی گرزه? گاو پیکر به دست

برآشفت و سودابه را پیش خواند

گذشت سخنها برو بر براند

که بی‌شرمی و بد بسی کرده‌ای

فراوان دل من بیازرده‌ای

یکی بد نمودی به فرجام کار

که بر جان فرزند من زینهار

بخوردی و در آتش انداختی

برین گونه بر جادویی ساختی

نیاید ترا پوزش اکنون به کار

بپرداز جای و برآرای کار

نشاید که باشی تو اندر زمین

جز آویختن نیست پاداش این

بدو گفت سودابه کای شهریار

تو آتش بدین تارک من ببار

مرا گر همی سر بباید برید

مکافات این بد که بر من رسید

بفرمای و من دل نهادم برین

نبود آتش تیز با او به کین

سیاوش سخن راست گوید همی

دل شاه از غم بشوید همی

همه جادوی زال کرد اندرین

نخواهم که داری دل از من بکین

بدو گفت نیرنگ داری هنوز

نگردد همی پشت شوخیت کوز

به ایرانیان گفت شاه جهان

کزین بد که این ساخت اندر نهان

چه سازم چه باشد مکافات این

همه شاه را خواندند آفرین

که پاداش این آنکه بیجان شود

ز بد کردن خویش پیچان شود

به دژخیم فرمود کاین را به کوی

ز دار اندر آویز و برتاب روی

چو سودابه را روی برگاشتند

شبستان همه بانگ برداشتند

دل شاه کاووس پردرد شد

نهان داشت رنگ رخش زرد شد

سیاوش چنین گفت با شهریار

که دل را بدین کار رنجه مدار

به من بخش سودابه را زین گناه

پذیرد مگر پند و آید به راه

همی گفت با دل که بر دست شاه

گر ایدون که سودابه گردد تباه

به فرجام کار او پشیمان شود

ز من بیند او غم چو پیچان شود

بهانه همی جست زان کار شاه

بدان تا ببخشد گذشته گناه

سیاووش را گفت بخشیدمش

ازان پس که خون ریختن دیدمش

سیاوش ببوسید تخت پدر

وزان تخت برخاست و آمد بدر

شبستان همه پیش سودابه باز

دویدند و بردند او را نماز

برین گونه بگذشت یک روزگار

برو گرمتر شد دل شهریار

چنان شد دلش باز از مهر اوی

که دیده نه برداشت از چهر اوی

دگر باره با شهریار جهان

همی جادوی ساخت اندر نهان

بدان تا شود با سیاووش بد

بدانسان که از گوهر او سزد

ز گفتار او شاه شد در گمان

نکرد ایچ بر کس پدید از مهان

بجایی که کاری چنین اوفتاد

خرد باید و دانش و دین و داد

چنان چون بود مردم ترسکار

برآید به کام دل مرد کار

بجایی که زهر آگند روزگار

ازو نوش خیره مکن خواستار

تو با آفرینش بسنده نه‌ای

مشو تیز گر پرورنده نه‌ای

چنین‌ست کردار گردان سپهر

نخواهد گشادن همی بر تو چهر

برین داستان زد یکی رهنمون

که مهری فزون نیست از مهر خون

چو فرزند شایسته آمد پدید

ز مهر زنان دل بباید برید

به مهر اندرون بود شاه جهان

که بشنید گفتار کارآگهان

که افراسیاب آمد و صدهزار

گزیده ز ترکان شمرده سوار

سوی شهر ایران نهادست روی

وزو گشت کشور پر از گفت و گوی

دل شاه کاووس ازان تنگ شد

که از بزم رایش سوی جنگ شد

یکی انجمن کرد از ایرانیان

کسی را که بد نیکخواه کیان

بدیشان چنین گفت کافراسیاب

ز باد و ز آتش ز خاک و ز آب

همانا که ایزد نکردش سرشت

مگر خود سپهرش دگرگونه کشت

که چندین به سوگند پیمان کند

زبان را به خوبی گروگان کند

چو گردآورد مردم کینه جوی

بتابد ز پیمان و سوگند روی

جز از من نشاید ورا کینه خواه

کنم روز روشن بدو بر سیاه

مگر گم کنم نام او در جهان

وگر نه چو تیر از کمان ناگهان

سپه سازد و رزم ایران کند

بسی زین بر و بوم ویران کند

بدو گفت موبد چه باید سپاه

چو خود رفت باید به آوردگاه

چرا خواسته داد باید بباد

در گنج چندین چه باید گشاد

دو بار این سر نامور گاه خویش

سپردی به تیزی به بدخواه خویش

کنون پهلوانی نگه کن گزین

سزاوار جنگ و سزاوار کین

چنین داد پاسخ بدیشان که من

نبینم کسی را بدین انجمن

که دارد پی و تاب افراسیاب

مرا رفت باید چو کشتی بر آب

شما بازگردید تا من کنون

بپیچم یکی دل برین رهنمون

سیاوش ازان دل پراندیشه کرد

روان را از اندیشه چون بیشه کرد

به دل گفت من سازم این رزمگاه

به خوبی بگویم بخواهم ز شاه

مگر کم رهایی دهد دادگر

ز سودابه و گفت و گوی پدر

دگر گر ازین کار نام آورم

چنین لشکری را به دام آورم

بشد با کمر پیش کاووس شاه

بدو گفت من دارم این پایگاه

که با شاه توران بجویم نبرد

سر سروران اندر آرم به گرد

چنین بود رای جهان آفرین

که او جان سپارد به توران زمین

به رای و به اندیشه? نابکار

کجا بازگردد بد روزگار

بدین کار همداستان شد پدر

که بندد برین کین سیاوش کمر

ازو شادمان گشت و بنواختش

به نوی یکی پایگه ساختش

بدو گفت گنج و گهر پیش تست

تو گویی سپه سر به سر خویش تست

ز گفتار و کردار و از آفرین

که خوانند بر تو به ایران زمین

گو پیلتن را بر خویش خواند

بسی داستانهای نیکو براند

بدو گفت همزور تو پیل نیست

چو گرد پی رخش تو نیل نیست

ز گیتی هنرمند و خامش توی

که پروردگار سیاوش توی

چو آهن ببندد به کان در گهر

گشاده شود چون تو بستی کمر

سیاوش بیامد کمر بر میان

سخن گفت با من چو شیر ژیان

همی خواهد او جنگ افراسیاب

تو با او برو روی ازو برمتاب

چو بیدار باشی تو خواب آیدم

چو آرام یابی شتاب آیدم

جهان ایمن از تیر و شمشیر تست

سر ماه با چرخ در زیر تست

تهمتن بدو گفت من بنده‌ام

سخن هرچ گویی نیوشنده‌ام

سیاوش پناه و روان منست

سر تاج او آسمان منست

چو بشنید ازو آفرین کرد و گفت

که با جان پاکت خرد باد جفت

وزان پس خروشیدن نای و کوس

برآمد بیامد سپهدار طوس

به درگاه بر انجمن شد سپاه

در گنج دینار بگشاد شاه

ز شمشیر و گرز و کلاه و کمر

همان خود و درع و سنان و سپر

به گنجی که بد جامه? نابرید

فرستاد نزد سیاوش کلید

که بر جان و بر خواسته کدخدای

توی ساز کن تا چه آیدت رای

گزین کرد ازان نامداران سوار

دلیران جنگی ده و دو هزار

هم از پهلو و پارس و کوچ و بلوچ

ز گیلان جنگی و دشت سروچ

سپرور پیاده ده و دو هزار

گزین کرد شاه از در کارزار

از ایران هرآنکس که گوزاده بود

دلیر و خردمند و آزاده بود

به بالا و سال سیاوش بدند

خردمند و بیدار و خامش بدند

ز گردان جنگی و نام‌آوران

چو بهرام و چون زنگه? شاوران

همان پنج موبد از ایرانیان

برافراختند اختر کاویان

بفرمود تا جمله بیرون شدند

ز پهلو سوی دشت و هامون شدند

تو گفتی که اندر زمین جای نیست

که بر خاک او نعل را پای نیست

سراندر سپهر اختر کاویان

چو ماه درخشنده اندر میان

ز پهلو برون رفت کاووس شاه

یکی تیز برگشت گرد سپاه

یکی آفرین کرد پرمایه کی

که ای نامداران فرخنده پی

مبادا جز از بخت همراهتان

شده تیره دیدار بدخواهتان

به نیک اختر و تندرستی شدن

به پیروزی و شاد باز آمدن

وزان جایگه کوس بر پیل بست

به گردان بفرمود و خود برنشست

دو دیده پر از آب کاووس شاه

همی بود یک روز با او به راه

سرانجام مر یکدگر را کنار

گرفتند هر دو چو ابر بهار

ز دیده همی خون فرو ریختند

به زاری خروشی برانگیختند

گواهی همی داد دل در شدن

که دیدار ازان پس نخواهد بدن

چنین است کردار گردنده دهر

گهی نوش بار آورد گاه زهر

سوی گاه بنهاد کاووس روی

سیاوش ابا لشکر جنگ‌جوی

سپه را سوی زابلستان کشید

ابا پیلتن سوی دستان کشید

همی بود یکچند با رود و می

به نزدیک دستان فرخنده پی

گهی با تهمتن بدی می بدست

گهی با زواره گزیدی نشست

گهی شاد بر تخت دستان بدی

گهی در شکار و شبستان بدی

چو یک ماه بگذشت لشکر براند

گوپیلتن رفت و دستان بماند

سپاهی برفتند با پهلوان

ز زابل هم از کابل و هندوان

ز هر سو که بد نامور لشکری

بخواند و بیامد به شهر هری

ازیشان فراوان پیاده ببرد

بنه زنگه? شاوران را سپرد

سوی طالقان آمد و مرورود

سپهرش همی داد گفتی درود

ازانپس بیامد به نزدیک بلخ

نیازرد کس را به گفتار تلخ

وزان روی گرسیوز و بارمان

کشیدند لشکر چو باد دمان

سپهرم بد و بارمان پیش رو

خبر شد بدیشان ز سالار نو

که آمد سپاهی و شاهی جوان

از ایران گو پیلتن پهلوان

هیونی به نزدیک افراسیاب

برافگند برسان کشتی برآب

که آمد ز ایران سپاهی گران

سپهبد سیاووش و با او سران

سپه کش چو رستم گو پیلتن

به یک دست خنجر به دیگر کفن

تو لشکر بیاری و چندین مپای

که از باد کشتی بجنبد ز جای

برانگیخت برسان آتش هیون

کزین سان سخن راند با رهنمون

سیاووش زین سو به پاسخ نماند

سوی بلخ چون باد لشکر براند

چو تنگ اندر آمد ز ایران سپاه

نشایست کردن به پاسخ نگاه

نگه کرد گرسیوز جنگ‌جوی

جز از جنگ جستن ندید ایچ روی

چو ز ایران سپاه اندر آمد به تنگ

به دروازه? بلخ برخاست جنگ

دو جنگ گران کرده شد در سه روز

بیامد سیاووش لشکر فروز

پیاده فرستاد بر هر دری

به بلخ اندر آمد گران لشکری

گریزان سپهرم بدان روی آب

بشدبا سپه نزد افراسیاب

سیاوش در بلخ شد با سپاه

یکی نامه فرمود نزدیک شاه

نوشتن به مشک و گلاب و عبیر

چانچون سزاوار بد بر حریر

نخست آفرین کرد بر کردگار

کزو گشت پیروز و به روزگار

خداوند خورشید و گردنده ماه

فرازنده? تاج و تخت و کلاه

کسی را که خواهد برآرد بلند

یکی را کند سوگوار و نژند

چرا نه به فرمانش اندر نه چون

خرد کرد باید بدین رهنمون

ازان دادگر کاو جهان آفرید

ابا آشکارا نهان آفرید

همی آفرین باد بر شهریار

همه نیکوی باد فرجام کار

به بلخ آمدم شاد و پیروز بخت

به فر جهاندار باتاج و تخت

سه روز اندرین جنگ شد روزگار

چهارم ببخشود پروردگار

سپهرم به ترمذ شد و بارمان

به کردار ناوک بجست از کمان

کنون تا به جیحون سپاه منست

جهان زیر فر کلاه منست

به سغد است با لشکر افراسیاب

سپاه و سپهبد بدان روی آب

گر ایدونک فرمان دهد شهریار

سپه بگذرانم کنم کارزار

چو نامه بر شاه ایران رسید

سر تاج و تختش به کیوان رسید

به یزدان پناهید و زو جست بخت

بدان تا ببار آید آن نو درخت

به شادی یکی نامه پاسخ نوشت

چو تازه بهاری در اردیبهشت

که از آفریننده? هور و ماه

جهاندار و بخشنده? تاج و گاه

ترا جاودان شادمان باد دل

ز درد و بلا گشته آزاد دل

همیشه به پیروزی و فرهی

کلاه بزرگی و تاج مهی

سپه بردی و جنگ را خواستی

که بخت و هنر داری و راستی

همی از لبت شیر بوید هنوز

که زد بر کمان تو از جنگ توز

همیشه هنرمند بادا تنت

رسیده به کام دل روشنت

ازان پس که پیروز گشتی به جنگ

به کار اندرون کرد باید درنگ

نباید پراگنده کردن سپاه

بپیمای روز و برآرای گاه

که آن ترک بدپیشه و ریمنست

که هم بدنژادست و هم بدتنست

همان با کلاهست و با دستگاه

همی سر برآرد ز تابنده ماه

مکن هیچ بر جنگ جستن شتاب

به جنگ تو آید خود افراسیاب

گر ایدونک زین روی جیحون کشد

همی دامن خویش در خون کشد

نهاد از بر نامه بر مهر خویش

همانگه فرستاده را خواند پیش

بدو داد و فرمود تا گشت باز

همی تاخت اندر نشیب و فراز

فرستاده نزد سیاوش رسید

چو آن نامه? شاه ایران بدید

زمین را ببوسید و دل شاد کرد

ز هر غم دل پاک آزاد کرد

ازان نامه? شاه چون گشت شاد

بخندید و نامه بسر بر نهاد

نگه داشت بیدار فرمان اوی

نپیچید دل را ز پیمان اوی

وزان سو چو گرسیوز شوخ مرد

بیامد بر شاه ترکان چو گرد

بگفت آن سخنهای ناپاک و تلخ

که آمد سپهبد سیاوش به بلخ

سپه کش چو رستم سپاهی گران

بسی نامداران و جنگ آوران

ز هر یک ز ما بود پنجاه بیش

سرافراز با گرزه? گاومیش

پیاده به کردار آتش بدند

سپردار با تیر و ترکش بدند

نپرد به کردار ایشان عقاب

یکی را سر اندر نیاید بخواب

سه روز و سه شب بود هم زین نشان

غمی شد سر و اسپ گردنکشان

ازیشان کسی را که خواب آمدی

ز جنگش بدانگه شتاب آمدی

بخفتی و آسوده برخاستی

به نوی یکی جنگ آراستی

برآشفت چون آتش افراسیاب

که چندش چه گویی ز آرام و خواب

به گرسیوز اندر چنان بنگرید

که گفتی میانش بخواهد برید

یکی بانگ برزد براندش ز پیش

کجا خواست راندن برو خشم خویش

بفرمود کز نامداران هزار

بخوانید وز بزم سازید کار

سراسر همه دشت پرچین نهید

به سغد اندر آرایش چین نهید

بدین سان به شادی گذر کرد روز

چو از چشم شد دور گیتی فروز

به خواب و به آرامش آمد شتاب

بغلتید بر جامه افراسیاب

چو یک پاس بگذشت از تیره شب

چنان چون کسی راز گوید به تب

خروشی برآمد ز افراسیاب

بلرزید بر جای آرام و خواب

پرستندگان تیز برخاستند

خروشیدن و غلغل آراستند

چو آمد به گرسیوز آن آگهی

که شد تیره دیهیم شاهنشهی

به تیزی بیامد به نزدیک شاه

ورا دید بر خاک خفته به راه

به بر در گرفتش بپرسید زوی

که این داستان با برادر بگوی

چنین داد پاسخ که پرسش مکن

مگو این زمان ایچ با من سخن

بمان تا خرد بازیابم یکی

به بر گیر و سختم بدار اندکی

زمانی برآمد چو آمد به هوش

جهان دیده با ناله و با خروش

نهادند شمع و برآمد به تخت

همی بود لرزان بسان درخت

بپرسید گرسیوز نامجوی

که بگشای لب زین شگفتی بگوی

چنین گفت پرمایه افراسیاب

که هرگز کسی این نبیند به خواب

کجا چون شب تیره من دیده‌ام

ز پیر و جوان نیز نشنیده‌ام

بیابان پر از مار دیدم به خواب

جهان پر ز گرد آسمان پر عقاب

زمین خشک شخی که گفتی سپهر

بدو تا جهان بود ننمود چهر

سراپرده? من زده بر کران

به گردش سپاهی ز کندآوران

یکی باد برخاستی پر ز گرد

درفش مرا سر نگونسار کرد

برفتی ز هر سو یکی جوی خون

سراپرده و خیمه گشتی نگون

وزان لشکر من فزون از هزار

بریده سران و تن افگنده خوار

سپاهی ز ایران چو باد دمان

چه نیزه به دست و چه تیر و کمان

همه نیزهاشان سر آورده بار

وزان هر سواری سری در کنار

بر تخت من تاختندی سوار

سیه پوش و نیزه‌وران صد هزار

برانگیختندی ز جای نشست

مرا تاختندی همی بسته دست

نگه کردمی نیک هر سو بسی

ز پیوسته پیشم نبودی کسی

مرا پیش کاووس بردی دوان

یکی بادسر نامور پهلوان

یکی تخت بودی چو تابنده ماه

نشسته برو پور کاووس شاه

دو هفته نبودی ورا سال بیش

چو دیدی مرا بسته در پیش خویش

دمیدی به کردار غرنده میغ

میانم بدو نیم کردی به تیغ

خروشیدمی من فراوان ز درد

مرا ناله و درد بیدار کرد

بدو گفت گرسیوز این خواب شاه

نباشد جز از کامه? نیک خواه

همه کام دل باشد و تاج و تخت

نگون گشته بر بدسگال تو بخت

گزارنده? خواب باید کسی

که از دانش اندازه دارد بسی

بخوانیم بیدار دل موبدان

از اخترشناسان و از بخردان

هر آنکس کزین دانش آگه بود

پراگنده گر بر در شه بود

شدند انجمن بر در شهریار

بدان تا چرا کردشان خواستار

بخواند و سزاوار بنشاند پیش

سخن راند با هر یک از کم و بیش

چنین گفت با نامور موبدان

که‌ای پاک‌دل نیک‌پی بخردان

گر این خواب و گفتار من در جهان

ز کس بشنوم آشکار و نهان

یکی را نمانم سر و تن به هم

اگر زین سخن بر لب آرند دم

ببخشیدشان بیکران زر و سیم

بدان تا نباشد کسی زو ببیم

ازان پس بگفت آنچ در خواب دید

چو موبد ز شاه آن سخنها شنید

بترسید و ز شاه زنهار خواست

که این خواب را کی توان گفت راست

مگر شاه با بنده پیمان کند

زبان را به پاسخ گروگان کند

کزین در سخن هرچ داریم یاد

گشاییم بر شاه و یابیم داد

به زنهار دادن زبان داد شاه

کزان بد ازیشان نبیند گناه

زبان آوری بود بسیار مغز

کجا برگشادی سخنهای نغز

چنین گفت کز خواب شاه جهان

به بیدرای آمد سپاهی گران

یکی شاهزاده به پیش اندرون

جهان دیده با وی بسی رهنمون

بران طالع او را گسی کرد شاه

که این بوم گردد بما بر تباه

اگر با سیاوش کند شاه جنگ

چو دیبه شود روی گیتی به رنگ

ز ترکان نماند کسی پارسا

غمی گردد از جنگ او پادشا

وگر او شود کشته بر دست شاه

به توران نماند سر و تاج و گاه

سراسر پر آشوب گردد زمین

ز بهر سیاوش بجنگ و به کین

بدانگاه یاد آیدت راستی

که ویران شود کشور از کاستی

جهاندار گر مرغ گردد بپر

برین چرخ گردان نیابد گذر

برین سان گذر کرد خواهد سپهر

گهی پر ز خشم و گهی پر ز مهر

غمی شد چو بشنید افراسیاب

نکرد ایچ بر جنگ جستن شتاب

به گرسیوز آن رازها برگشاد

نهفته سخنها بسی کرد یاد

که گر من به جنگ سیاوش سپاه

نرانم نیاید کسی کینه خواه

نه او کشته آید به جنگ و نه من

برآساید از گفت و گوی انجمن

نه کاووس خواهد ز من نیز کین

نه آشوب گیرد سراسر زمین

بجای جهان جستن و کارزار

مبادم بجز آشتی هیچ کار

فرستم به نزدیک او سیم و زر

همان تاج و تخت و فراوان گهر

مگر کاین بلاها ز من بگذرد

که ترسم روانم فرو پژمرد

چو چشم زمانه بدوزم به گنج

سزد گر سپهرم نخواهد به رنج

نخواهم زمانه جز آن کاو نوشت

چنان زیست باید که یزدان سرشت

چو بگذشت نیمی ز گردان سپهر

درخشنده خورشید بنمود چهر

بزرگان بدرگاه شاه آمدند

پرستنده و با کلاه آمدند

یکی انجمن ساخت با بخردان

هشیوار و کارآزموده ردان

بدیشان چنین گفت کز روزگار

نبینم همی بهره جز کارزار

بسا نامداران که بر دست من

تبه شد به جنگ اندرین انجمن

بسی شارستان گشت بیمارستان

بسی بوستان نیز شد خارستان

بسا باغ کان رزمگاه منست

به هر سو نشان سپاه منست

ز بیدادی شهریار جهان

همه نیکوی باشد اندر نهان

نزاید به هنگام در دشت گور

شود بچه? باز را دیده کور

نپرد ز پستان نخچیر شیر

شود آب در چشمه? خویش قیر

شود در جهان چشمه? آب خشک

نگیرد به نافه درون بوی مشک

ز کژی گریزان شود راستی

پدید آید از هر سوی کاستی

کنون دانش و داد یاد آوریم

بجای غم و رنج داد آوریم

برآساید از ما زمانی جهان

نباید که مرگ آید از ناگهان

دو بهر از جهان زیر پای منست

به ایران و توران سرای منست

نگه کن که چندین ز کندآوران

بیارند هر سال باژ گران

گر ایدونک باشید همداستان

به رستم فرستم یکی داستان

در آشتی با سیاووش نیز

بجویم فرستم بی‌اندازه چیز

سران یک به یک پاسخ آراستند

همی خوبی و راستی خواستند

که تو شهریاری و ما چون رهی

بران دل نهاده که فرمان دهی

همه بازگشتند سر پر ز داد

نیامد کسی را غم و رنج یاد

به گرسیوز آنگه چنین گفت شاه

که ببسیج کار و بیپمای راه

به زودی بساز و سخن را مه‌ایست

ز لشگر گزین کن سواری دویست

به نزد سیاووش برخواسته

ز هر چیز گنجی بیاراسته

از اسپان تازی به زرین ستام

ز شمشیر هندی به زرین نیام

یکی تاج پرگوهر شاهوار

ز گستردنی صد شتروار بار

غلام و کنیزک به بر هم دویست

بگویش که با تو مرا جنگ نیست

بپرسش فراوان و او را بگوی

که ما سوی ایران نکردیم روی

زمین تا لب رود جیحون مراست

به سغدیم و این پادشاهی جداست

همانست کز تور و سلم دلیر

زبر شد جهان آن کجا بود زیر

از ایرج که بر بیگنه کشته شد

ز مغز بزرگان خرد گشته شد

ز توران به ایران جدایی نبود

که باکین و جنگ آشنایی نبود

ز یزدان بران گونه دارم امید

که آید درود و خرام و نوید

برانگیخت از شهر ایران ترا

که بر مهر دید از دلیران ترا

به بخت تو آرام گیرد جهان

شود جنگ و ناخوبی اندر نهان

چو گرسیوز آید به نزدیک تو

به بار آید آن رای تاریک تو

چنان چون به گاه فریدون گرد

که گیتی ببخشش به گردان سپرد

ببخشیم و آن رای بازآوریم

ز جنگ و ز کین پای بازآوریم

تو شاهی و با شاه ایران بگوی

مگر نرم گردد سر جنگجوی

سخنها همی گوی با پیلتن

به چربی بسی داستانها بزن

برین هم نشان نزد رستم پیام

پرستنده و اسپ و زرین ستام

به نزدیک او هم چنین خواسته

ببر تا شود کار پیراسته

جز از تخت زرین که او شاه نیست

تن پهلوان از در گاه نیست

بیاورد گرسیوز آن خواسته

که روی زمین زو شد آراسته

دمان تا لب رود جیحون رسید

ز گردان فرستاده‌ای برگزید

بدان تا رساند به شاه آگهی

که گرسیوز آمد بدان فرهی

به کشتی به یکروز بگذاشت آب

بیامد سوی بلخ دل پر شتاب

فرستاده آمد به درگاه شاه

بگفتند گرسیوز آمد به راه

سیاوش گو پیلتن را بخواند

وزین داستان چند گونه براند

چو گوسیوز آمد به درگاه شاه

بفرمود تا برگشادند راه

سیاووش ورا دید بر پای خاست

بخندید و بسیار پوزش بخواست

ببوسید گرسیوز از دور خاک

رخش پر ز شرم و دلش پر ز باک

سیاووش بنشاندش زیر تخت

از افراسیابش بپرسید سخت

چو بنشست گرسیوز از گاه نو

بدید آن سر وافسر شاه نو

به رستم چنین گفت کافراسیاب

چو از تو خبر یافت اندر شتاب

یکی یادگاری به نزدیک شاه

فرستاد با من کنون در به راه

بفرمود تا پرده برداشتند

به چشم سیاووش بگذاشتند

ز دروازه? شهر تا بارگاه

درم بود و اسپ و غلام و کلاه

کس اندازه نشاخت آنراکه چند

ز دینار و ز تاج و تخت بلند

غلامان همه با کلاه و کمر

پرستنده با یاره و طوق زر

پسند آمدش سخت بگشاد روی

نگه کرد و بشنید پیغام اوی

تهمتن بدو گفت یک هفته شاد

همی باش تا پاسخ آریم یاد

بدین خواهش اندیشه باید بسی

همان نیز پرسیدن از هر کسی

چو بشنید گرسیوز پیش بین

زمین را ببوسید و کرد آفرین

یکی خانه او را بیاراستند

به دیبا و خوالیگران خواستند

نشستند بیدار هر دو به هم

سگالش گرفتند بر بیش و کم

ازان کار شد پیلتن بدگمان

کزان گونه گرسیوز آمد دمان

طلایه ز هر سو برون تاختند

چنان چون ببایست برساختند

سیاوش ز رستم بپرسید و گفت

که این راز بیرون کنید از نهفت

که این آشتی جستن از بهر چیست

نگه کن که تریاک این زهر چیست

ز پیوسته? خون به نزدیک اوی

ببین تا کدامند صد نامجوی

گروگان فرستد به نزدیک ما

کند روشن این رای تاریک ما

نباید که از ما غمی شد ز بیم

همی طبل سازد به زیر گلیم

چو این کرده باشیم نزدیک شاه

فرستاده باید یکی نیک‌خواه

برد زین سخن نزد او آگهی

مگر مغز گرداند از کین تهی

چنین گفت رستم که اینست رای

جزین روی پیمان نیاید بجای

به شبگیر گرسیوز آمد بدر

چنان چون بود با کلاه و کمر

بیامد به پیش سیاوش زمین

ببوسید و بر شاه کرد آفرین

سیاوش بدو گفت کز کار تو

پراندیشه بودم ز گفتار تو

کنون رای یکسر بران شد درست

که از کینه دل را بخواهیم شست

تو پاسخ فرستی به افراسیاب

که از کین اگر شد سرت پر شتاب

کسی کاو ببیند سرانجام بد

ز کردار بد بازگشتش سزد

دلی کز خرد گردد آراسته

یکی گنج گردد پر از خواسته

اگر زیر نوش اندرون زهر نیست

دلت را ز رنج و زیان بهر نیست

چو پیمان همی کرد خواهی درست

که آزار و کینه نخواهیم جست

ز گردان که رستم بداند همی

کجا نامشان بر تو خواند همی

بر من فرستی به رسم نوا

که باشد به گفتار تو بر گوا

و دیگر ز ایران زمین هرچ هست

که آن شهرها را تو داری به دست

بپردازی و خود به توران شوی

زمانی ز جنگ و ز کین بغنوی

نباشد جز از راستی در میان

به کینه نبندم کمر بر میان

فرستم یکی نامه نزدیک شاه

مگر بشتی باز خواند سپاه

برافگند گرسیوز اندر زمان

فرستاده‌ای چون هژبر دمان

بدو گفت خیره منه سر به خواب

برو تازیان نزد افراسیاب

بگویش که من تیز بشتافتم

همی هرچ جستم همه یافتم

گروگان همی خواهد از شهریار

چو خواهی که برگردد از کارزار

فرستاده آمد بدادش پیام

ز شاه و ز گرسیوز نیک‌نام

چو گفت فرستاده بشنید شاه

فراوان بپیچید و گم کرد راه

همی گفت صد تن ز خویشان من

گر ایدونک کم گردد از انجمن

شکست اندر آید بدین بارگاه

نماند بر من کسی نیک‌خواه

وگر گویم از من گروگان مجوی

دروغ آیدش سر به سر گفت و گوی

فرستاد باید بر او نوا

اگر بی گروگان ندارد روا

بران سان که رستم همی نام برد

ز خویشان نزدیک صد بر شمرد

بر شاه ایران فرستادشان

بسی خلعت و نیکوی دادشان

بفرمود تا کوس با کره‌نای

زدند و فروهشت پرده‌سرای

به خارا و سغد و سمرقند و چاچ

سپیجاب و آن کشور و تخت عاج

تهی کرد و شد با سپه سوی گنگ

بهانه نجست و فریب و درنگ

چو از رفتنش رستم آگاه شد

روانش ز اندیشه کوتاه شد

به نزد سیاوش بیامد چو گرد

شنیده سخنها همه یاد کرد

بدو گفت چون کارها گشت راست

چو گرسیوز ار بازگردد رواست

بفرمود تا خلعت آراستند

سلیح و کلاه و کمر خواستند

یکی اسپ تازی به زرین ستام

یکی تیغ هندی به زرین نیام

چو گرسیوز آن خلعت شاه دید

تو گفتی مگر بر زمین ماه دید

بشد با زبانی پر از آفرین

تو گفتی مگر بر نوردد زمین

سیاوش نشست از بر تخت عاج

بیاویخته بر سر عاج تاج

همی رای زد با یکی چرب‌گوی

کسی کاو سخن را دهد رنگ و بوی

ز لشکر همی جست گردی سوار

که با او بسازد دم شهریار

چنین گفت با او گو پیلتن

کزین در که یارد گشادن سخن

همانست کاووس کز پیش بود

ز تندی نکاهد نخواهد فزود

مگر من شوم نزد شاه جهان

کنم آشکارا برو بر نهان

ببرم زمین گر تو فرمان دهی

ز رفتن نبینم همی جز بهی

سیاوش ز گفتار او شاد شد

حدیث فرستادگان باد شد

سپهدار بنشست و رستم به هم

سخن راند هرگونه از بیش و کم

بفرمود تا رفت پیشش دبیر

نوشتن یکی نامه‌ای بر حریر

نخست آفرین کرد بر دادگر

کزو دید نیروی و فر و هنر

خداوند هوش و زمان و مکان

خرد پروراند همی با روان

گذر نیست کس را ز فرمان او

کسی کاو بگردد ز پیمان او

ز گیتی نبیند مگر کاستی

بدو باشد افزونی و راستی

ازو باد بر شهریار آفرین

جهاندار وز نامداران گزین

رسیده به هر نیک و بد رای او

ستودن خرد گشته بالای او

رسیدم به بلخ و به خرم بهار

همه شادمان بودم از روزگار

ز من چون خبر یافت افراسیاب

سیه شد به چشم اندرش آفتاب

بدانست کش کار دشوار گشت

جهان تیره شد بخت او خوار گشت

بیامد برادرش با خواسته

بسی خوبرویان آراسته

که زنهار خواهد ز شاه جهان

سپارد بدو تاج و تخت مهان

بسنده کند زین جهان مرز خویش

بداند همی پایه و ارز خویش

از ایران زمین بسپرد تیره خاک

بشوید دل از کینه و جنگ پاک

ز خویشان فرستاد صد نزد من

بدین خواهش آمد گو پیلتن

گر او را ببخشد ز مهرش سزاست

که بر مهر او چهر او بر گواست

چو بنوشت نامه یل جنگجوی

سوی شاه کاووس بنهاد روی

وزان روی گرسیوز نیک‌خواه

بیامد بر شاه توران سپاه

همه داستان سیاوش بگفت

که او را ز شاهان کسی نیست جفت

ز خوبی دیدار و کردار او

ز هوش و دل و شرم و گفتار او

دلیر و سخن‌گوی و گرد و سوار

تو گویی خرد دارد اندر کنار

بخندید و با او چنین گفت شاه

که چاره به از جنگ ای نیک‌خواه

و دیگر کزان خوابم آمد نهیب

ز بالا بدیدم نشان نشیب

پر از درد گشتم سوی چاره باز

بدان تا نبینم نشیب و فراز

به گنج و درم چاره آراستم

کنون شد بران سان که من خواستم

وزان روی چون رستم شیرمرد

بیامد بر شاه ایران چو گرد

به پیش اندر آمد بکش کرده دست

برآمده سپهبد ز جای نشست

بپرسید و بگرفتش اندر کنار

ز فرزند و از گردش روزگار

ز گردان و از رزم و کار سپاه

وزان تا چرا بازگشت او ز راه

نخست از سیاوش زبان برگشاد

ستودش فراوان و نامه بداد

چو نامه برو خواند فرخ دبیر

رخ شهریار جهان شد قیر

به رستم چنین گفت گیرم که اوی

جوانست و بد نارسیده بروی

چو تو نیست اندر جهان سر به سر

به جنگ از تو جویند شیران هنر

ندیدی بدیهای افراسیاب

که گم شد ز ما خورد و آرام و خواب

مرا رفت بایست کردم درنگ

مرا بود با او سری پر ز جنگ

نرفتم که گفتند ز ایدر مرو

بمان تا بسیچد جهاندار نو

چو بادافره? ایزدی خواست بود

مکافات بدها بدی خواست بود

شما را بدان مردری خواسته

بدان گونه بر شد دل آراسته

کجا بستد از هر کسی بی‌گناه

بدان تا بپیچیدتان دل ز راه

به صد ترک بیچاره و بدنژاد

که نام پدرشان ندارید یاد

کنون از گروگان کی اندیشد او

همان پیش چشمش همان خاک کو

شما گر خرد را بسیچید کار

نه من سیرم از جنگ و از کارزار

به نزد سیاوش فرستم کنون

یکی مرد پردانش و پرفسون

بفرمایمش کآتشی کن بلند

ببند گران پای ترکان ببند

برآتش بنه خواسته هرچ هست

نگر تا نیازی به یک چیز دست

پس آن بستگان را بر من فرست

که من سر بخواهم ز تن‌شان گسست

تو با لشکر خویش سر پر ز جنگ

برو تا به درگاه او بی‌درنگ

همه دست بگشای تا یکسره

چو گرگ اندر آید به پیش بره

چو تو سازگیری بد آموختن

سپاهت کند غارت و سوختن

بیاید بجنگ تو افراسیاب

چو گردد برو ناخوش آرام و خواب

تهمتن بدو گفت کای شهریار

دلت را بدین کار غمگین مدار

سخن بشنو از من تو ای شه نخست

پس آنگه جهان زیر فرمان تست

تو گفتی که بر جنگ افراسیاب

مران تیز لشکر بران روی آب

بمانید تا او بیاید به جنگ

که او خود شتاب آورد بی‌درنگ

ببودیم یک چند در جنگ سست

در آشتی او گشاد از نخست

کسی کاشتی جوید و سور و بزم

نه نیکو بود پیش رفتن برزم

و دیگر که پیمان شکستن ز شاه

نباشد پسندیده? نیک‌خواه

سیاوش چو پیروز بودی بجنگ

برفتی بسان دلاور پلنگ

چه جستی جز از تخت و تاج و نگین

تن آسانی و گنج ایران زمین

همه یافتی جنگ خیره مجوی

دل روشنت به آب تیره مشوی

گر افراسیاب این سخنها که گفت

به پیمان شکستن بخواهد نهفت

هم از جنگ جستن نگشتیم سیر

بجایست شمشیر و چنگال شیر

ز فرزند پیمان شکستن مخواه

مکن آنچ نه اندر خورد با کلاه

نهانی چرا گفت باید سخن

سیاوش ز پیمان نگردد ز بن

وزین کار کاندیشه کردست شاه

بر آشوبد این نامور پیشگاه

چو کاووس بشنید شد پر ز خشم

برآشفت زان کار و بگشاد چشم

به رستم چنین گفت شاه جهان

که ایدون نماند سخن در نهان

که این در سر او تو افگنده‌ای

چنین بیخ کین از دلش کنده‌ای

تن آسانی خویش جستی برین

نه افروزش تاج و تخت و نگین

تو ایدر بمان تا سپهدار طوس

ببندد برین کار بر پیل کوس

من اکنون هیونی فرستم به بلخ

یکی نامه? با سخنهای تلخ

سیاوش اگر سر ز پیمان من

بپیچد نیاید به فرمان من

بطوس سپهبد سپارد سپاه

خود و ویژگان باز گردد به راه

ببیند ز من هرچ اندر خورست

گر او را چنین داوری در سرست

غمی گشت رستم به آواز گفت

که گردون سر من بیارد نهفت

اگر طوس جنگی‌تر از رستم است

چنان دان که رستم ز گیتی کم است

بگفت این و بیرون شد از پیش اوی

پر از خشم چشم و پر آژنگ روی

هم اندر زمان طوس را خواند شاه

بفرمود لشکر کشیدن به راه

چو بیرون شد از پیش کاووس طوس

بفرمود تا لشکر و بوق و کوس

بسازند و آرایش ره کنند

وزان رزمگه راه کوته کنند

هیونی بیاراست کاووس شاه

بفرمود تا بازگردد به راه

نویسنده? نامه را پیش خواند

به کرسی زر پیکرش برنشاند

یکی نامه فرمود پر خشم و جنگ

زبان تیز و رخساره چون بادرنگ

نخست آفرین کرد بر کردگار

خداوند آرامش و کارزار

خداوند بهرام و کیوان و ماه

خداوند نیک و بد و فر و جاه

بفرمان اویست گردان سپهر

ازو بازگسترده هرجای مهر

ترا ای جوان تندرستی و بخت

همیشه بماناد با تاج و تخت

اگر بر دلت رای من تیره گشت

ز خواب جوانی سرت خیره گشت

شنیدی که دشمن به ایران چه کرد

چو پیروز شد روزگار نبرد

کنون خیره آزرم دشمن مجوی

برین بارگه بر مبر آبروی

منه با جوانی سر اندر فریب

گر از چرخ‌گردان نخواهی نهیب

که من زان فریبنده گفتار او

بسی بازگشتم ز پیکار او

ترا گر فریبد نباشد شگفت

مرا از خود اندازه باید گرفت

نرفت ایچ با من سخن ز آشتی

ز فرمان من روی برگاشتی

همان رستم از گنج آراسته

نخواهد شدن سیر از خواسته

ازان مردری تاج شاهنشهی

ترا شد سر از جنگ جستن تهی

در بی‌نیازی به شمشیر جوی

به کشور بود شاه را آبروی

چو طوس سپهبد رسد پیش تو

بسازد چو باید کم و بیش تو

گروگان که داری به بند گران

هم اندر زمان بارکن بر خران

پرستار وز خواسته هرچ هست

به زودی مر آن را به درگه فرست

تو شوکین و آویختن را بساز

ازین در سخن‌ها مگردان دراز

چو تو ساز جنگ شبیخون کنی

ز خاک سیه رود جیحون کنی

سپهبد سراندر نیارد به خواب

بیاید به جنگ تو افراسیاب

و گر مهر داری بران اهرمن

نخواهی که خواندت پیمان شکن

سپه طوس رد را ده و بازگرد

نه‌ای مرد پرخاش روز نبرد

تو با خوبرویان برآمیختی

به بزم اندر از رزم بگریختی

نهادند بر نامه بر مهر شاه

هیون پر برآورد و ببرید راه

چو نامه به نزد سیاووش رسید

بران گونه گفتار ناخوب دید

فرستاده را خواند و پرسید چست

ازو کرد یکسر سخنها درست

بگفت آنک با پیلتن رفته بود

ز طوس و ز کاووس کاشفته بود

سیاوش چو بشنید گفتار اوی

ز رستم غمی گشت و برتافت روی

ز کار پدر دل پراندیشه کرد

ز ترکان و از روزگار نبرد

همی گفت صد مرد ترک و سوار

ز خویشان شاهی چنین نامدار

همه نیک خواه و همه بی‌گناه

اگرشان فرستم به نزدیک شاه

نپرسد نه اندیشد از کارشان

همانگه کند زنده بر دارشان

به نزدیک یزدان چه پوزش برم

بد آید ز کار پدر بر سرم

ور ایدونک جنگ آورم بی‌گناه

چنان خیره با شاه توران سپاه

جهاندار نپسندد این بد ز من

گشایند بر من زبان انجمن

وگر بازگردم به نزدیک شاه

به طوس سپهبد سپارم سپاه

ازو نیز هم بر تنم بد رسد

چپ و راست بد بینم و پیش بد

نیاید ز سودابه خود جز بدی

ندانم چه خواهد رسید ایزدی

دو تن را ز لشکر ز کندآوران

چو بهرام و چون زنگه? شاوران

بران رازشان خواند نزدیک خویش

بپرداخت ایوان و بنشاند پیش

که رازش به هم بود با هر دو تن

ازان پس که رستم شد از انجمن

بدیشان چنین گفت کز بخت بد

فراوان همی بر تنم بد رسد

بدان مهربانی دل شهریار

بسان درختی پر از برگ و بار

چو سودابه او را فریبنده گشت

تو گفتی که زهر گزاینده گشت

شبستان او گشت زندان من

غمی شد دل و بخت خندان من

چنین رفت بر سر مرا روزگار

که با مهر او آتش آورد بار

گزیدم بدان شوربختیم جنگ

مگر دور مانم ز چنگ نهنگ

به بلخ اندرون بود چندان سپاه

سپهبد چو گرسیوز کینه‌خواه

نشسته به سغد اندرون شهریار

پر از کینه با تیغ زن صدهزار

برفتیم بر سان باد دمان

نجستیم در جنگ ایشان زمان

چو کشور سراسر بپرداختند

گروگان و آن هدیه‌ها ساختند

همه موبدان آن نمودند راه

که ما بازگردیم زین رزم‌گاه

پسندش نیامد همی کار من

بکوشد به رنج و به آزار من

به خیره همی جنگ فرمایدم

بترسم که سوگند بگزایدم

وراگر ز بهر فزونیست جنگ

چو گنج آمد و کشور آمد به چنگ

چه باید همی خیره خون ریختن

چنین دل به کین اندر آویختن

همی سر ز یزدان نباید کشید

فراوان نکوهش بباید شنید

دو گیتی همی برد خواهد ز من

بمانم به کام دل اهرمن

نزادی مرا کاشکی مادرم

وگر زاد مرگ آمدی بر سرم

که چندین بلاها بباید کشید

ز گیتی همی زهر باید چشید

بدین گونه پیمان که من کرده‌ام

به یزدان و سوگندها خورده‌ام

اگر سر بگردانم از راستی

فراز آید از هر سوی کاستی

پراگنده شد در جهان این سخن

که با شاه ترکان فگندیم بن

زبان برگشایند هر کس به بد

به هرجای بر من چنان چون سزد

به کین بازگشتن بریدن ز دین

کشیدن سر از آسمان و زمین

چنین کی پسندد ز من کردگار

کجا بر دهد گردش روزگار

شوم کشوری جویم اندر جهان

که نامم ز کاووس ماند نهان

که روشن زمانه بران سان بود

که فرمان دادار گیهان بود

سری کش نباشد ز مغز آگهی

نه از بتری باز داند بهی

قباد آمد و رفت و گیتی سپرد

ورا نیز هم رفته باید شمرد

تو ای نامور زنگه شاوران

بیارای تن را به رنج گران

برو تا به درگاه افرسیاب

درنگی مباش و منه سر به خواب

گروگان و این خواسته هرچ هست

ز دینار و ز تاج و تخت نشست

ببر همچنین جمله تا پیش اوی

بگویش که ما را چه آمد به روی

بفرمود بهرام گودرز را

که این نامور لشکر و مرز را

سپردم ترا گنج و پیلان کوس

بمان تا بیاید سپهدار طوس

بدو ده تو این لشکر و خواسته

همه کارها یکسر آراسته

یکایک برو بر شمر هرچ هست

ز گنج و ز تاج و ز تخت نشست

چو بهرام بشنید گفتار اوی

دلش گشت پیچان به تیمار اوی

ببارید خون زنگه? شاوران

بنفرید بر بوم هاماوران

پر از غم نشستند هر دو به هم

روانشان ز گفتار او شد دژم

بدو باز گفتند کاین رای نیست

ترا بی‌پدر در جهان جای نیست

یکی نامه بنویس نزدیک شاه

دگر باره زو پیلتن را بخواه

اگر جنگ فرمان دهد جنگ ساز

مکن خیره اندیشه? دل دراز

مگردان به ما بر دژم روزگار

چو آمد درخت بزرگی به بار

نپذرفت زان دو خردمند پند

دگرگونه بد راز چرخ بلند

چنین داد پاسخ که فرمان شاه

برانم که برتر ز خورشید و ماه

ولیکن به فرمان یزدان دلیر

نباشد ز خاشاک تا پیل و شیر

کسی کاو ز فرمان یزدان بتافت

سراسیمه شد خویشتن را نیافت

همی دست یازید باید به خون

به کین دو کشور بدن رهنمون

وزان پس که داند کزین کارزار

کرا برکشد گردش روزگار

ز بهر نوا هم بیازارد او

سخنهای گم کرده بازآرد او

همان خشم و پیگار بار آورد

سرشک غم اندر کنار آورد

اگر تیره‌تان شد دل از کار من

بپیچید سرتان ز گفتار من

فرستاده خود باشم و رهنمای

بمانم برین دشت پرده‌سرای

سیاوش چو پاسخ چنین داد باز

بپژمرد جان دو گردن فراز

ز بیم جداییش گریان شدند

چو بر آتش تیز بریان شدند

همی دید چشم بد روزگار

که اندر نهان چیست با شهریار

نخواهد بدن نیز دیدار او

ازان چشم گریان شد از کار او

چنین گفت زنگه که ما بنده‌ایم

به مهر سپهبد دل آگنده‌ایم

فدای تو بادا تن و جان ما

چنین باد تا مرگ پیمان ما

چو پاسخ چنین یافت از نیکخواه

چنین گفت با زنگه بیدار شاه

که رو شاه توران سپه را بگوی

که زین کار ما را چه آمد بروی

ازین آشتی جنگ بهر منست

همه نوش تو درد و زهر منست

ز پیمان تو سر نگردد تهی

وگر دور مانم ز تخت مهی

جهاندار یزدان پناه منست

زمین تخت و گردون کلاه منست

و دیگر که بر خیره ناکرده کار

نشایست رفتن بر شهریار

یکی راه بگشای تا بگذرم

بجایی که کرد ایزد آبشخورم

یکی کشوری جویم اندر جهان

که نامم ز کاووس ماند نهان

ز خوی بد او سخن نشنوم

ز پیگار او یک زمان بغنوم

بشد زنگه با نامور صد سوار

گروگان ببرد از در شهریار

چو در شهر سالار ترکان رسید

خروش آمد و دیده‌بانش بدید

پذیره شدش نامداری بزرگ

کجا نام او بود جنگی طورگ

چو زنگه بیامد به نزدیک شاه

سپهدار برخاست از پیشگاه

گرفتش به بر تنگ و بنواختش

گرامی بر خویش بنشاختش

چو بنشست با شاه پیغام داد

سراسر سخنها بدو کرد یاد

چو بشنید پیچان شد افراسیاب

دلش گشت پر درد و سر پر ز تاب

بفرمود تا جایگه ساختند

ورا چون سزا بود بنواختند

چو پیران بیامد تهی کرد جای

سخن رفت با نامور کدخدای

ز کاووس وز خام گفتار او

ز خوی بد و رای و پیگار او

همی گفت و رخساره کرده دژم

ز کار سیاووش دل پر ز غم

فرستادن زنگه? شاوران

همه یاد کرد از کران تا کران

بپرسید کاین را چه درمان کنیم

وزین چاره جستن چه پیمان کنیم

بدو گفت پیران که ای شهریار

انوشه بدی تا بود روزگار

تو از ما به هر کار داناتری

ببایستها بر تواناتری

گمان و دل و دانش و رای من

چنینست اندیشه بر جای من

که هر کس که بر نیکوی در جهان

توانا بود آشکار و نهان

ازین شاهزاده نگیرند باز

زگنج و ز رنج آنچ آید فراز

من ایدون شنیدم که اندر جهان

کسی نیست مانند او از مهان

به بالا و دیدار و آهستگی

به فرهنگ و رای و به شایستگی

هنر با خرد نیز بیش از نژاد

ز مادر چنو شاهزاده نزاد

بدیدن کنون از شنیدن بهست

گرانمایه و شاهزاد و مهست

وگر خود جز اینش نبودی هنر

که از خون صد نامور با پدر

برآشفت و بگذاشت تخت و کلاه

همی از تو جوید بدین گونه راه

نه نیکو نماید ز راه خرد

کزین کشور آن نامور بگذرد

ترا سرزنش باشد از مهتران

سر او همان از تو گردد گران

و دیگر که کاووس شد پیرسر

ز تخت آمدش روزگار گذر

سیاوش جوانست و با فرهی

بدو ماند آیین و تخت مهی

اگر شاه بیند به رای بلند

نویسد یکی نامه? سودمند

چنان چون نوازنده فرزند را

نوازد جوان خردمند را

یکی جای سازد بدین کشورش

بدارد سزاوار اندر خورش

بر آیین دهد دخترش را بدوی

بداردش با ناز و با آبروی

مگر کاو بماند به نزدیک شاه

کند کشور و بومت آرامگاه

و گر باز گردد سوی شهریار

ترا بهتری باشد از روزگار

سپاسی بود نزد شاه زمین

بزرگان گیتی کنند آفرین

برآساید از کین دو کشور مگر

اگر آردش نزد ما دادگر

ز داد جهان آفرین این سزاست

که گردد زمانه بدین جنگ راست

چو سالار گفتار پیران شنید

چنان هم همه بودنیها بدید

پس اندیشه کرد اندر آن یک زمان

همی داشت بر نیک و بد بر گمان

چنین داد پاسخ به پیران پیر

که هست اینک گفتی همه دلپذیر

ولیکن شنیدم یکی داستان

که باشد بدین رای همداستان

که چون بچه? شیر نر پروری

چو دندان کند تیز کیفر بری

چو با زور و با چنگ برخیزد او

به پروردگار اندر آویزد او

بدو گفت پیران کاندر خرد

یکی شاه کندآوران بنگرد

کسی کز پدر کژی و خوی بد

نگیرد ازو بدخویی کی سزد

نبینی که کاووس دیرینه گشت

چو دیرینه گشت او بباید گذشت

سیاوش بگیرد جهان فراخ

بسی گنج بی‌رنج و ایوان و کاخ

دو کشور ترا باشد و تاج و تخت

چنین خود که یابد مگر نیک‌بخت

چو بشنید افراسیاب این سخن

یکی رای با دانش افگند بن

دبیر جهان‌دیده را پیش خواند

زبان برگشاد و سخن برفشاند

نخستین که بر خامه بنهاد دست

به عنبر سر خامه را کرد مست

جهان آفرین را ستایش گرفت

بزرگی و دانش نمایش گرفت

کجا برترست از مکان و زمان

بدو کی رسد بندگی را گمان

خداوند جانست و آن خرد

خردمند را داد او پرورد

ازو باد بر شاهزاده درود

خداوند گوپال و شمشیر و خود

خداوند شرم و خداوند باک

ز بیداد و کژی دل و دست پاک

شنیدم پیام از کران تا کران

ز بیدار دل زنگه? شاوران

غمی شد دلم زانک شاه جهان

چنین تیز شد با تو اندر نهان

ولیکن به گیتی بجز تاج و تخت

چه جوید خردمند بیدار بخت

ترا این همه ایدر آراستست

اگر شهریاری و گر خواستست

همه شهر توران برندت نماز

مرا خود به مهر تو باشد نیاز

تو فرزند باشی و من چون پدر

پدر پیش فرزند بسته کمر

چنان دان که کاووس بر تو به مهر

بران گونه یک روز نگشاد چهر

کجا من گشایم در گنج بست

سپارم به تو تاج و تخت نشست

بدارمت بی‌رنج فرزندوار

به گیتی تو مانی زمن یادگار

چو از کشورم بگذری در جهان

نکوهش کنندم کهان و مهان

وزین روی دشوار یابی گذر

مگر ایزدی باشد آیین و فر

بدین راه پیدا نبینی زمین

گذر کرد باید به دریای چین

ازین کرد یزدان ترا بی نیاز

هم ایدر بباش و به خوبی بناز

سپاه و در گنج و شهر آن تست

به رفتن بهانه نبایدت جست

چو رای آیدت آشتی با پدر

سپارم ترا تاج و زرین کمر

که ز ایدر به ایران شوی با سپاه

ببندم به دلسوزگی با تو راه

نماند ترا با پدر جنگ دیر

کهن شد سرش گردد از جنگ سیر

گر آتش ببیند پی شصت و پنج

رسد آتش از باد پیری به رنج

ترا باشد ایران و گنج و سپاه

ز کشور به کشور رساند کلاه

پذیرفتم از پاک یزدان که من

بکوشم به خوبی به جان و به تن

نفرمایم و خود نسازم به بد

به اندیشه دل را نیازم به بد

چو نامه به مهر اندر آورد شاه

بفرمود تا زنگه? نیک‌خواه

به زودی به رفتن ببندد کمر

یکی خلعت آراست با سیم و زر

یکی اسپ بر سر ستام گران

بیامد دمان زنگه? شاوران

چو نزدیک تخت سیاوش رسید

بگفت آنچ پرسید و بشنید و دید

سیاوش به یک روی زان شاد شد

به دیگر پر از درد و فریاد شد

که دشمن همی دوست بایست کرد

ز آتش کجا بردمد باد سرد

یکی نامه بنوشت نزد پدر

همه یاد کرد آنچ بد در به در

که من با جوانی خرد یافتم

بهر نیک و بد نیز بشتافتم

از آن زن یکی مغز شاه جهان

دل من برافروخت اندر نهان

شبستان او درد من شد نخست

ز خون دلم رخ ببایست شست

ببایست بر کوه آتش گذشت

مرا زار بگریست آهو به دشت

ازان ننگ و خواری به جنگ آمدم

خرامان به چنگ نهنگ آمدم

دو کشور بدین آشتی شاد گشت

دل شاه چون تیغ پولاد گشت

نیاید همی هیچ کارش پسند

گشادن همان و همان بود بند

چو چشمش ز دیدار من گشت سیر

بر سیر دیده نباشند دیر

ز شادی مبادا دل او رها

شدم من ز غم در دم اژدها

ندانم کزین کار بر من سپهر

چه دارد به راز اندر از کین و مهر

ازان پس بفرمود بهرام را

که اندر جهان تازه کن کام را

سپردم ترا تاج و پرده‌سرای

همان گنج آگنده و تخت و جای

درفش و سواران و پیلان کوس

چو ایدر بیاید سپهدار طوس

چنین هم پذیرفته او را سپار

تو بیدار دل باش و به روزگار

ز دیده ببارید خوناب زرد

لب رادمردان پر از باد سرد

ز لشکر گزین کرد سیصد سوار

همه گرد و شایسته? کارزار

صد اسپ گزیده به زرین ستام

پرستار و زرین کمر صد غلام

بفرمود تا پیش او آورند

سلیح و ستام و کمر بشمرند

درم نیز چندان که بودش به کار

ز دینار وز گوهر شاهوار

ازان پس گرانمایگان را بخواند

سخنهای بایسته چندی براند

چنین گفت کز نزد افراسیاب

گذشتست پیران بدین روی آب

یکی راز پیغام دارد به من

که ایمن به دویست از انجمن

همی سازم اکنون پذیره شدن

شما را هم ایدر بباید بدن

همه سوی بهرام دارید روی

مپیچد دل را ز گفتار اوی

همی بوسه دادند گردان زمین

بران خوب سالار باآفرین

چو خورشید تابنده بنمود پشت

هوا شد سیاه و زمین شد درشت

سیاووش لشکر به جیحون کشید

به مژگان همی از جگر خون کشید

چو آمد به ترمذ درون بام و کوی

بسان بهاران پر از رنگ و بوی

چنان بد همه شهرها تا به چاچ

تو گفتی عروسیست باطوق و تاج

به هر منزلی ساخته خوردنی

خورشهای زیبا و گستردنی

چنین تا به قچقار باشی براند

فرود آمد آنجا و چندی بماند

چو آگاهی آمد پذیره شدند

همه سرکشان با تبیره شدند

ز خویشان گزین کرد پیران هزار

پذیره شدن را برآراست کار

بیاراسته چار پیل سپید

سپه را همه داد یکسر نوید

یکی برنهاده ز پیروزه تخت

درفشنده مهدی بسان درخت

سرش ماه زرین و بومش بنفش

به زر بافته پرنیایی درفش

ابا تخت زرین سه پیل دگر

صد از ماه‌رویان زرین کمر

سپاهی بران سان که گفتی سپهر

بیاراست روی زمین را به مهر

صد اسپ گرانمایه با زین زر

به دیبا بیاراسته سر به سر

سیاووش بشنید کامد سپاه

پذیره شدن را بیاراست شاه

درفش سپهدار پیران بدید

خروشیدن پیل و اسپان شنید

بشد تیز و بگرفتش اندر کنار

بپرسیدش از نامور شهریار

بدو گفت کای پهلوان سپاه

چرا رنجه کردی روان را به راه

همه بردل اندیشه این بد نخست

که بیند دو چشمم ترا تندرست

ببوسید پیران سر و پای او

همان خوب چهر دلارای او

چنین گفت کای شهریار جوان

مراگر بخواب این نمودی روان

ستایش کنم پیش یزدان نخست

چو دیدم ترا روشن و تندرست

ترا چون پدر باشد افراسیاب

همه بنده باشیم زین روی آب

ز پیوستگان هست بیش از هزار

پرستندگانند با گوشوار

تو بی‌کام دل هیچ دم بر مزن

ترا بنده باشد همی مرد و زن

مراگر پذیری تو با پیر سر

ز بهر پرستش ببندم کمر

برفتند هر دو به شادی به هم

سخن یاد کردند بر بیش و کم

همه ره ز آوای چنگ و رباب

همی خفته را سر برآمد ز خواب

همی خاک مشکین شد از مشک و زر

همی اسپ تازی برآورد پر

سیاوش چو آن دید آب از دو چشم

ببارید و ز اندیشه آمد به خشم

که یاد آمدش بوم زابلستان

بیاراسته تا به کابلستان

همان شهر ایرانش آمد به یاد

همی برکشید از جگر سرد باد

ز ایران دلش یاد کرد و بسوخت

به کردار آتش رخش برفروخت

ز پیران بپیچید و پوشید روی

سپهبد بدید آن غم و درد اوی

بدانست کاو را چه آمد بیاد

غمی گشت و دندان به لب بر نهاد

به قچقار باشی فرود آمدند

نشستند و یکبار دم بر زدند

نگه کرد پیران به دیدار او

نشست و بر و یال و گفتار او

بدو در دو چشمش همی خیره ماند

همی هر زمان نام یزدان بخواند

بدو گفت کای نامور شهریار

ز شاهان گیتی توی یادگار

سه چیزست بر تو که اندر جهان

کسی را نباشد ز تخم مهان

یکی آنک از تخمه? کیقباد

همی از تو گیرند گویی نژاد

و دیگر زبانی بدین راستی

به گفتار نیکو بیاراستی

سه دیگر که گویی که از چهر تو

ببارد همی بر زمین مهر تو

چنین داد پاسخ سیاووش بدوی

که ای پیر پاکیزه و راست‌گوی

خنیده به گیتی به مهر و وفا

ز آهرمنی دور و دور از جفا

گر ایدونک با من تو پیمان کنی

شناسم که پیان من مشکنی

گر از بودن ایدر مرا نیکویست

برین کرده? خود نباید گریست

و گر نیست فرمای تا بگذرم

نمایی ره کشوری دیگرم

بدو گفت پیران که مندیش زین

چو اندر گذشتی ز ایران زمین

مگردان دل از مهر افراسیاب

مکن هیچ‌گونه برفتن شتاب

پراگنده نامش به گیتی بدیست

ولیکن جز اینست مرد ایزدیست

خرد دارد و رای و هوش بلند

به خیره نیاید به راه گزند

مرا نیز خویشیست با او به خون

همش پهلوانم همش رهنمون

همانا برین بوم و بر صد هزار

به فرمان من بیش باشد سوار

همم بوم و بر هست و هم گوسفند

هم اسپ و سلیح و کمان و کمند

مرا بی‌نیازیست از هر کسی

نهفته جزین نیز هستم بسی

فدای تو بادا همه هرچ هست

گر ایدونک سازی به شادی نشست

پذیرفتم از پاک یزدان ترا

به رای و دل هوشمندان ترا

که بر تو نیاید ز بدها گزند

نداند کسی راز چرخ بلند

مگر کز تو آشوب خیزد به شهر

بیامیزی از دور تریاک و زهر

سیاووش بدان گفتها رام شد

برافروخت و اندر خور جام شد

بخوردن نشستند یک با دگر

سیاوش پسر گشت و پیران پدر

برفتند با خنده و شادمان

به ره بر نجستند جایی زمان

چنین تا رسیدند در شهر گنگ

کزان بود خرم سرای درنگ

پیاده به کوی آمد افراسیاب

از ایوان میان بسته و پر شتاب

سیاوش چو او را پیاده بدید

فرود آمد از اسپ و پیشش دوید

گرفتند مر یکدگر را به بر

بسی بوس دادند بر چشم و سر

ازان پس چنین گفت افراسیاب

که گردان جهان اندر آمد به خواب

ازین پس نه آشوب خیزد نه جنگ

به آبشخور آیند میش و پلنگ

برآشفت گیتی ز تور دلیر

کنون روی گیتی شد از جنگ سیر

دو کشور سراسر پر از شور بود

جهان را دل از آشتی کور بود

به تو رام گردد زمانه کنون

برآساید از جنگ وز جوش خون

کنون شهر توران ترا بنده‌اند

همه دل به مهر تو آگنده‌اند

مرا چیز با جان همی پیش تست

سپهبد به جان و به تن خویش تست

سیاوش برو آفرین کرد سخت

که از گوهر تو مگر داد بخت

سپاس از خدای جهان آفرین

کزویست آرام و پرخاش و کین

سپهدار دست سیاوش به دست

بیامد به تخت مهی بر نشست

به روی سیاوش نگه کرد و گفت

که این را به گیتی کسی نیست جفت

نه زین‌گونه مردم بود در جهان

چنین روی و بالا و فر و مهان

ازان پس به پیران چنین گفت رد

که کاووس تندست و اندک خرد

که بشکیبد از روی چونین پسر

چنین برز بالا و چندین هنر

مرا دیده از خوب دیدار او

بماندست دل خیره از کار او

که فرزند باشد کسی را چنین

دو دیده بگرداند اندر زمین

از ایوانها پس یکی برگزید

همه کاخ زربفتها گسترید

یکی تخت زرین نهادند پیش

همه پایها چون سر گاومیش

به دیبای چینی بیاراستند

فراوان پرستندگان خواستند

بفرمود پس تا رود سوی کاخ

بباشد به کام و نشیند فراخ

سیاوش چو در پیش ایوان رسید

سر طاق ایوان به کیوان رسید

بیامد بران تخت زر بر نشست

هشیوار جان اندر اندیشه بست

چو خوان سپهبد بیاراستند

کس آمد سیاووش را خواستند

ز هر گونه‌ای رفت بر خوان سخن

همه شادمانی فگندند بن

چو از خوان سالار برخاستند

نشستنگه می بیاراستند

برفتند با رود و رامشگران

بباده نشستند یکسر سران

بدو داد جان و دل افراسیاب

همی بی سیاوش نیامدش خواب

همی خورد می تا جهان تیره شد

سرمیگساران ز می خیره شد

سیاوش به ایوان خرامید شاد

به مستی ز ایران نیامدش یاد

بدان شب هم اندر بفرمود شاه

بدان کس که بودند بر بزمگاه

چنین گفت با شیده افراسیاب

که چون سر برآرد سیاوش ز خواب

تو با پهلوانان و خویشان من

کسی کاو بود مهتر انجمن

به شبگیر با هدیه و با غلام

گرانمایه اسپان زرین ستام

ز لشکر همی هر کسی با نثار

ز دینار وز گوهر شاهوار

ازین‌گونه پیش سیاوش روند

هشیوار و بیدار و خامش روند

فراوان سپهبد فرستاد چیز

بدین گونه یک هفته بگذشت نیز

شبی با سیاوش چنین گفت شاه

که فردا بسازیم هر دو پگاه

که با گوی و چوگان به میدان شویم

زمانی بتازیم و خندان شویم

ز هر کس شنیدم که چوگان تو

نبینند گردان به میدان تو

تو فرزند مایی و زیبای گاه

تو تاج کیانی و پشت سپاه

بدو گفت شاها انوشه بدی

روان را به دیدار توشه بدی

همی از تو جویند شاهان هنر

که یابد به هرکار بر تو گذر

مرا روز روشن به دیدار تست

همی از تو خواهم بد و نیک جست

به شبگیر گردان به میدان شدند

گرازان و تازان و خندان شدند

چنین گفت پس شاه توران بدوی

که یاران گزینیم در زخم گوی

تو باشی بدان‌روی و زین‌روی من

بدو نیم هم زین نشان انجمن

سیاوش بدو گفت کای شهریار

کجا باشدم دست و چوگان به کار

برابر نیارم زدن با تو گوی

به میدان هم‌آورد دیگر بجوی

چو هستم سزاوار یار توام

برین پهن میدان سوار توام

سپهبد ز گفتار او شاد شد

سخن گفتن هر کسی باد شد

به جان و سر شاه کاووس گفت

که با من تو باشی هم‌آورد و جفت

هنر کن به پیش سواران پدید

بدان تا نگویند کاو بد گزید

کنند آفرین بر تو مردان من

شگفته شود روی خندان من

سیاوش بدو گفت فرمان تراست

سواران و میدان و چوگان تراست

سپهبد گزین کرد کلباد را

چو گرسیوز و جهن و پولاد را

چو پیران و نستیهن جنگجوی

چو هومان که بردارد از آب گوی

به نزد سیاووش فرستاد یار

چو رویین و چون شیده? نامدار

دگر اندریمان سوار دلیر

چو ارجاسپ اسپ افگن نره شیر

سیاوش چنین گفت کای نامجوی

ازیشان که یارد شدن پیش‌گوی

همه یار شاهند و تنها منم

نگهبان چوگان یکتا منم

گر ایدونک فرمان دهد شهریار

بیارم به میدان ز ایران سوار

مرا یار باشند بر زخم گوی

بران سان که آیین بود بر دو روی

سپهبد چو بشنید زو داستان

بران داستان گشت هم داستان

سیاوش از ایرانیان هفت مرد

گزین کرد شایسته? کارکرد

خروش تبیره ز میدان بخاست

همی خاک با آسمان گشت راست

از آوای سنج و دم کره نای

تو گفتی بجنبید میدان ز جای

سیاووش برانگیخت اسپ نبرد

چو گوی اندر آمد به پیشش به گرد

بزد هم چنان چون به میدان رسید

بران سان که از چشم شد ناپدید

بفرمود پس شهریار بلند

که گویی به نزد سیاوش برند

سیاوش بران گوی بر داد بوس

برآمد خروشیدن نای و کوس

سیاوش به اسپی دگر برنشست

بیانداخت آن گوی خسرو به دست

ازان پس به چوگان برو کار کرد

چنان شد که با ماه دیدار کرد

ز چوگان او گوی شد ناپدید

تو گفتی سپهرش همی برکشید

ازان گوی خندان شد افراسیاب

سر نامداران برآمد ز خواب

به آواز گفتند هرگز سوار

ندیدیم بر زین چنین نامدار

ز میدان به یکسو نهادند گاه

بیامد نشست از برگاه شاه

سیاووش بنشست با او به تخت

به دیدار او شاد شد شاه سخت

به لشگر چنین گفت پس نامجوی

که میدان شما را و چوگان و گوی

همی ساختند آن دو لشکر نبرد

برآمد همی تا به خورشید گرد

چو ترکان به تندی بیاراستند

همی بردن گوی را خواستند

ربودند ایرانیان گوی پیش

بماندند ترکان ز کردار خویش

سیاووش غمی گشت ز ایرانیان

سخن گفت بر پهلوانی زبان

که میدان بازیست گر کارزار

برین گردش و بخشش روزگار

چو میدان سرآید بتابید روی

بدیشان سپارید یک‌بار گوی

سواران عنانها کشیدند نرم

نکردند زان پس کسی اسپ گرم

یکی گوی ترکان بینداختند

به کردار آتش همی تاختند

سپهبد چو آواز ترکان شنود

بدانست کان پهلوانی چه بود

چنین گفت پس شاه توران سپاه

که گفتست با من یکی نیک‌خواه

که او را ز گیتی کسی نیست جفت

به تیر و کمان چون گشاید دو سفت

سیاوش چو گفتار مهتر شنید

ز قربان کمان کی برکشید

سپهبد کمان خواست تا بنگرد

یکی برگراید که فرمان برد

کمان را نگه کرد و خیره بماند

بسی آفرین کیانی بخواند

به گرسیوز تیغ زن داد مه

که خانه بمال و در آور به زه

بکوشید تا بر زه آرد کمان

نیامد برو خیره شد بدگمان

ازو شاه بستد به زانو نشست

بمالید خانه کمان را به دست

به زه کرد و خندان چنین گفت شاه

که اینت کمانی چو باید به راه

مرا نیز گاه جوانی کمان

چنین بود و اکنون دگر شد زمان

به توران و ایران کس این را به چنگ

نیارد گرفتن به هنگام جنگ

بر و یال و کتف سیاوش جزین

نخواهد کمان نیز بر دشت کین

نشانی نهادند بر اسپریس

سیاوش نکرد ایچ با کس مکیس

نشست از بر بادپایی چو دیو

برافشارد ران و برآمد غریو

یکی تیر زد بر میان نشان

نهاده بدو چشم گردنکشان

خدنگی دگر باره با چارپر

بینداخت از باد و بگشاد پر

نشانه دوباره به یک تاختن

مغربل بکرد اندر انداختن

عنان را بپیچید بر دست راست

بزد بار دیگر بران سو که خواست

کمان را به زه بر بباز و فگند

بیامد بر شهریار بلند

فرود آمد و شاه برپای خاست

برو آفرین ز آفریننده خواست

وزان جایگه سوی کاخ بلند

برفتند شادان دل و ارجمند

نشستند خوان و می آراستند

کسی کاو سزا بود بنشاستند

میی چند خوردند و گشتند شاد

به نام سیاووش کردند یاد

بخوان بر یکی خلعت آراست شاه

از اسپ و ستام و ز تخت و کلاه

همان دست زر جامه? نابرید

که اندر جهان پیش ازان کس ندید

ز دینار وز بدرهای درم

ز یاقوت و پیروزه و بیش و کم

پرستار بسیار و چندی غلام

یکی پر ز یاقوت رخشنده جام

بفرمود تا خواسته بشمرند

همه سوی کاخ سیاوش برند

ز هر کش به توران زمین خویش بود

ورا مهربانی برو بیش بود

به خویشان چنین گفت کاو را همه

شما خیل باشید هم چون رمه

بدان شاهزاده چنین گفت شاه

که یک روز با من به نخچیرگاه

گر آیی که دل شاد و خرم کنیم

روان را به نخچیر بی‌غم کنیم

بدو گفت هرگه که رای آیدت

بران سو که دل رهنمای آیدت

برفتند روزی به نخچیرگاه

همی رفت با یوز و با باز شاه

سپاهی ز هرگونه با او برفت

از ایران و توران بنخچیر تفت

سیاوش به دشت اندرون گور دید

چو باد از میان سپه بردمید

سبک شد عنان و گران شد رکیب

همی تاخت اندر فراز و نشیب

یکی را به شمشیر زد بدو نیم

دو دستش ترازو بد و گور سیم

به یک جو ز دیگر گرانتر نبود

نظاره شد آن لشکر شاه زود

بگفتند یکسر همه انجمن

که اینت سرافراز و شمشیرزن

به آواز گفتند یک با دگر

که ما را بد آمد ز ایران به سر

سر سروران اندر آمد به تنگ

سزد گر بسازیم با شاه جنگ

سیاوش هیمدون به نخچیر بور

همی تاخت و افگند در دشت گور

به غار و به کوه و به هامون بتاخت

بشمشیر و تیر و بنیزه بیاخت

به هر جایگه بر یکی توده کرد

سپه را ز نخچیر آسوده کرد

وزان جایگه سوی ایوان شاه

همه شاد دل برگرفتند راه

سپهبد چه شادان چه بودی دژم

بجز با سیاوش نبودی به هم

ز جهن و ز گرسیوز و هرک بود

به کس راز نگشاد و شادان نبود

مگر با سیاوش بدی روز و شب

ازو برگشادی به خنده دو لب

برین گونه یک سال بگذاشتند

غم و شادمانی بهم داشتند

سیاوش یکی روز و پیران بهم

نشستند و گفتند هر بیش و کم

بدو گفت پیران کزین بوم و بر

چنانی که باشد کسی برگذر

بدین مهربانی که بر تست شاه

به نام تو خسپد به آرامگاه

چنان دان که خرم بهارش توی

نگارش تویی غمگسارش تویی

بزرگی و فرزند کاووس شاه

سر از بس هنرها رسیده به ماه

پدر پیر سر شد تو برنا دلی

نگر سر ز تاج کیی نگسلی

به ایران و توران توی شهریار

ز شاهان یکی پرهنر یادگار

بنه دل برین بوم و جایی بساز

چنان چون بود درخور کام و ناز

نبینمت پیوسته? خون کسی

کجا داردی مهر بر تو بسی

برادر نداری نه خواهر نه زن

چو شاخ گلی بر کنار چمن

یکی زن نگه کن سزاوار خویش

از ایران منه درد و تیمار پیش

پس از مرگ کاووس ایران تراست

همان تاج و تخت دلیران تراست

پس پرده? شهریار جهان

سه ماهست با زیور اندر نهان

اگر ماه را دیده بودی سیاه

از ایشان نه برداشتی چشم ماه

سه اندر شبستان گرسیوزاند

که از مام وز باب با پروزاند

نبیره فریدون و فرزند شاه

که هم جاه دارند و هم تاج و گاه

ولیکن ترا آن سزاوارتر

که از دامن شاه جویی گهر

پس پرده? من چهارند خرد

چو باید ترا بنده باید شمرد

ازیشان جریرست مهتر بسال

که از خوبرویان ندارد همال

یکی دختری هستی آراسته

چو ماه درخشنده با خواسته

نخواهد کسی را که آن رای نیست

بجز چهر شاهش دلارای نیست

ز خوبان جریرست انباز تو

بود روز رخشنده دمساز تو

اگر رای باشد ترا بنده‌ایست

به پیش تو اندر پرستنده‌ایست

سیاوش بدو گفت دارم سپاس

مرا خود ز فرزند برتر شناس

گر او باشدم نازش جان و تن

نخواهم جزو کس ازین انجمن

سپاسی نهی زین همی بر سرم

که تا زنده‌ام حق آن نسپرم

پس آنگاه پیران ز نزدیک اوی

سوی خانه? خویش بنهاد روی

چو پیران ز پیش سیاوش برفت

به نزدیک گلشهر تازید تفت

بدو گفت کار جریره بساز

به فر سیاووش خسرو به ناز

چگونه نباشیم امروز شاد

که داماد باشد نبیره قباد

بیورد گلشهر دخترش را

نهاد از بر تارک افسرش را

به دیبا و دینار و در و درم

به بوی و به رنگ و به هر بیش و کم

بیاراست او را چو خرم بهار

فرستاد در شب بر شهریار

مراو را بپیوست با شاه نو

نشاند از بر گاه چون ماه نو

ندانست کس گنج او را شمار

ز یاقوت و ز تاج گوهرنگار

سیاوش چو روی جریره بدید

خوش آمدش خندید و شادی گزید

همی بود با او شب و روز شاد

نیامد ز کاووس و دستانش یاد

برین نیز چندی بگردید چرخ

سیاووش را بد ز نیکیش به رخ

ورا هر زمان پیش افراسیاب

فرونتر بدی حشمت و جاه و آب

یکی روز پیران به به روزگار

سیاووش را گفت کای نامدار

تو دانی که سالار توران سپاه

ز اوج فلک برفرازد کلاه

شب و روز روشن روانش توی

دل و هوش و توش و توانش توی

چو با او تو پیوسته? خون شوی

ازین پایه هر دم به افزون شوی

بباشد امیدش به تو استوار

که خواهی بدن پیش او پایدار

اگر چند فرزند من خویش تست

مرا غم ز بهر کم و بیش تست

فرنگیس مهتر ز خوبان اوی

نبینی به گیتی چنان موی و روی

به بالا ز سرو سهی برترست

ز مشک سیه بر سرش افسرست

هنرها و دانش ز اندازه بیش

خرد را پرستار دارد به پیش

از افراسیاب ار بخواهی رواست

چنو بت به کشمیر و کابل کجاست

شود شاه پرمایه پیوند تو

درفشان شود فر و اورند تو

چو فرمان دهی من بگویم بدوی

بجویم بدین نزد او آبروی

سیاوش به پیران نگه کرد و گفت

که فرمان یزدان نشاید نهفت

اگر آسمانی چنین است رای

مرا با سپهر روان نیست پای

اگر من به ایران نخواهم رسید

نخواهم همی روی کاووس دید

چو دستان که پروردگار منست

تهمتن که روشن بهار منست

چو بهرام و چون زنگه? شاوران

جزین نامدران کنداوران

چو از روی ایشان بباید برید

به توران همی جای باید گزید

پدر باش و این کدخدایی بساز

مگو این سخن با زمین جز به راز

اگر بخت باشد مرا نیکخواه

همانا دهد ره به پیوند شاه

همی گفت و مژگان پر از آب کرد

همی برزد اندر میان باد سرد

بدو گفت پیران که با روزگار

نسازد خرد یافته کارزار

نیابی گذر تو ز گردان سپهر

کزویست آرام و پرخاش و مهر

به ایران اگر دوستان داشتی

به یزدان سپردی و بگذاشتی

نشست و نشانت کنون ایدرست

سر تخت ایران به دست اندرست

بگفت این و برخاست از پیش او

چو آگاه گشت از کم و بیش او

به شادی بشد تا بدرگاه شاه

فرود آمد و برگشادند راه

همی بود بر پیش او یک زمان

بدو گفت سالار نیکوگمان

که چندین چه باشی به پیشم به پای

چه خواهی به گیتی چه آیدت رای

سپاه و در گنج من پیش تست

مرا سودمندی کم و بیش تست

کسی کاو به زندان و بند منست

گشادنش درد و گزند منست

ز خشم و ز بند من آزاد گشت

ز بهر تو پیگار من باد گشت

ز بسیار و اندک چه باید بخواه

ز تیغ و ز مهر و ز تخت و کلاه

خردمند پاسخ چنین داد باز

که از تو مبادا جهان بی‌نیاز

مرا خواسته هست و گنج و سپاه

به بخت تو هم تیغ و هم تاج و گاه

ز بهر سیاوش پیامی دراز

رسانم به گوش سپهبد به راز

مرا گفت با شاه ترکان بگوی

که من شاد دل گشتم و نامجوی

بپروردیم چون پدر در کنار

همه شادی آورد بخت تو بار

کنون همچنین کدخدایی بساز

به نیک و بد از تو نیم بی‌نیاز

پس پرده? تو یکی دخترست

که ایوان و تخت مرا درخورست

فرنگیس خواند همی مادرش

شود شاد اگر باشم اندر خورش

پراندیشه شد جان افراسیاب

چنین گفت با دیده کرده پرآب

که من گفته‌ام پیش ازین داستان

نبودی بران گفته همداستان

چنین گفت با من یکی هوشمند

که رایش خرد بود و دانش بلند

که ای دایه? بچه? شیرنر

چه رنجی که جان هم نیاری به بر

و دیگر که از پیش کندآوران

ز کار ستاره شمر بخردان

شمار ستاره به پیش پدر

همی راندندی همه دربدر

کزین دو نژاده یکی شهریار

بیاید بگیرد جهان در کنار

به توران نماند برو بوم و رست

کلاه من اندازد از کین نخست

کنون باورم شد که او این بگفت

که گردون گردان چه دارد نهفت

چرا کشت باید درختی به دست

که بارش بود زهر و برگش کبست

ز کاووس وز تخم افراسیاب

چو آتش بود تیز یا موج آب

ندانم به توران گراید به مهر

وگر سوی ایران کند پاک چهر

چرا بر گمان زهر باید چشید

دم مار خیره نباید گزید

بدو گفت پیران که ای شهریار

دلت را بدین کار غمگین مدار

کسی کز نژاد سیاوش بود

خردمند و بیدار و خامش بود

بگفت ستاره‌شمر مگرو ایچ

خردگیر و کار سیاوش بسیچ

کزین دو نژاده یکی نامور

برآرد به خورشید تابنده سر

بایران و توران بود شهریار

دو کشور برآساید از کارزار

وگر زین نشان راز دارد سپهر

بیفزایدش هم باندیشه مهر

بخواهد بدن بی‌گمان بودنی

نکاهد به پرهیز افزودنی

نگه کن که این کار فرخ بود

ز بخت آنچ پرسند پاسخ بود

ز تخم فریدون وز کیقباد

فروزنده‌تر زین نباشد نژاد

به پیران چنین گفت پس شهریار

که رای تو بر بد نیاید به کار

به فرمان و رای تو کردم سخن

برو هرچ باید به خوبی بکن

دو تا گشت پیران و بردش نماز

بسی آفرین کرد و برگشت باز

به نزد سیاوش خرامید زود

برو بر شمرد آن کجا رفته بود

نشستند شادان دل آن شب بهم

به باده بشستند جان را ز غم

چو خورشید از چرخ گردنده سر

برآورد برسان زرین سپر

سپهدار پیران میان را ببست

یکی باره? تیزرو برنشست

به کاخ سیاووش بنهاد روی

بسی آفرین خواند بر فر اوی

بدو گفت کامروز برساز کار

به مهمانی دختر شهریار

چو فرمان دهی من سزاوار او

میان را ببندم پی کار او

سیاووش را دل پر آزرم بود

ز پیران رخانش پر از شرم بود

بدو گفت رو هرچ باید بساز

تو دانی که از تو مرا نیست راز

چو بشنید پیران سوی خانه رفت

دل و جان ببست اندر آن کار تفت

در خانه? جامه? نابرید

به گلشهر بسپرد پیران کلید

کجا بود کدبانوی پهلوان

ستوده زنی بود روشن روان

به گنج اندرون آنچ بد نامدار

گزیده ز زربفت چینی هزار

زبرجد طبقها و پیروزه جام

پر از نافه? مشک و پر عود خام

دو افسر پر از گوهر شاهوار

دو یاره یکی طوق و دو گوشوار

ز گستردنیها شتروار شست

ز زربفت پوشیدینها سه دست

همه پیکرش سرخ کرده به زر

برو بافته چند گونه گهر

ز سیمین و زرین شتربار سی

طبقها و از جامه? پارسی

یکی تخت زرین و کرسی چهار

سه نعلین زرین زبرجد نگار

پرستنده سیصد به زرین کلاه

ز خویشان نزدیک صد نیک‌خواه

پرستار با جام زرین دو شست

گرفته ازان جام هر یک به دست

همان صد طبق مشک و صد زعفران

سپردند یکسر به فرمانبران

به زرین عماری و دیبا و جلیل

برفتند با خواسته خیل خیل

بیورد بانو ز بهر نثار

ز دینار با خویشتن سی‌هزار

به نزد فرنگیس بردند چیز

روانشان پر از آفرین بود نیز

وزان روی پیران و افراسیاب

ز بهر سیاوش همه پرشتاب

به یک هفته بر مرغ و ماهی نخفت

نیمد سر یک تن اندر نهفت

زمین باغ گشت از کران تا کران

ز شادی و آوای رامشگران

به پیوستگی بر گوا ساختند

چو زین عهد و پیمان بپرداختند

پیامی فرستاد پیران چو دود

به گلشهر گفتا فرنگیس زود

هم امشب به کاخ سیاوش رود

خردمند و بیدار و خامش رود

چو بانوی بشنید پیغام اوی

به سوی فرنگیس بنهاد روی

زمین را ببوسید گلشهر و گفت

که خورشید را گشت ناهید جفت

هم امشب بباید شدن نزد شاه

بیاراستن گاه او را به ماه

بیامد فرنگیس چون ماه نو

به نزدیک آن تاجور شاه نو

بدین کار بگذشت یک هفته نیز

سپهبد بیاراست بسیار چیز

از اسپان تازی و از گوسفند

همان جوشن و خود و تیغ و کمند

ز دینار و از بدرهای درم

ز پوشیدنیها و از بیش و کم

وزین مرز تا پیش دریای چین

همی نام بردند شهر و زمین

به فرسنگ صد بود بالای او

نشایست پیمود پهنای او

نوشتند منشور بر پرنیان

همه پادشاهی به رسم کیان

به خان سیاوش فرستاد شاه

یکی تخت زرین و زرین کلاه

ازان پس بیاراست میدان سور

هرآنکس که رفتی ز نزدیک و دور

می و خوان و خوالیگران یافتی

بخوردی و هرچند برتافتی

ببردی و رفتی سوی خان خویش

بدی شاد یک هفته مهمان خویش

در بسته زندانها برگشاد

ازو شادمان بخت و او نیز شاد

به هشتم سیاووش بیامد به گاه

اباگرد پیران به نزدیک شاه

گرفتند هر دو برو آفرین

که‌ای مهتر و شهریار زمین

همیشه ترا جاودان باد روز

به شادی و بدخواه را پشت کوز

وزان جایگه بازگشتند شاد

بسی از جهاندار کردند یاد

چنین نیز یک سال گردان سپهر

همی گشت بیدار بر داد و مهر

فرستاده آمد ز نزدیک شاه

به نزد سیاوش یکی نیک‌خواه

که پرسد همی شاه را شهریار

همی گوید ای مهتر نامدار

بود کت ز من دل بگیرد همی

وزین برنشستن گزیرد همی

از ایدر ترا داده‌ام تا به چین

یکی گرد برگرد و بنگر زمین

به شهری که آرام و رای آیدت

همان آرزوها بجای آیدت

به شادی بباش و به نیکی بمان

ز خوبی مپرداز دل یک زمان

سیاوش ز گفتار او گشت شاد

بزد نای و کوس و بنه برنهاد

سلیح و سپاه و نگین و کلاه

ببردند زین‌گونه با او به راه

فراوان عماری بیاراستند

پس پرده خوبان بپیراستند

فرنگیس را در عماری نشاند

بنه برنهاد و سپه را براند

ازو بازنگسست پیران گرد

بنه برنهاد و سپه را ببرد

به شادی برفتند سوی ختن

همه نامداران شدند انجمن

که سالار پیران ازان شهر بود

که از بدگمانیش بی‌بهر بود

همی بود یکماه مهمان او

بران سر چنین بود پیمان او

ز خوردن نیاسود یک روز شاه

گهی رود و می گاه نخچیرگاه

سر ماه برخاست آوای کوس

برانگه که خیزد خروش خروس

بیامد سوی پادشاهی خویش

سپاه از پس پشت و پیران ز پیش

بران مرز و بوم اندر آگه شدند

بزرگان به راه شهنشه شدند

به شادی دل از جای برخاستند

جهانی به آیین بیاراستند

ازان پادشاهی خروشی بخاست

تو گفتی زمین گشت با چرخ راست

ز بس رامش و ناله? کرنای

تو گفتی بجنبد همی دل ز جای

بجایی رسیدند کاباد بود

یکی خوب فرخنده بنیاد بود

به یک روی دریا و یک روی کوه

برو بر ز نخچیر گشته گروه

درختان بسیار و آب روان

همی شد دل سالخورده جوان

سیاوش به پیران سخن برگشاد

که اینت بر و بوم فرخ نهاد

بسازم من ایدر یکی خوب جای

که باشد به شادی مرا رهنمای

برآرم یکی شارستان فراخ

فراوان کنم اندرو باغ و کاخ

نشستن‌گهی برفرازم به ماه

چنان چون بود در خور تاج و گاه

بدو گفت پیران که ای خوب رای

بران رو که اندیشه آرد بجای

چو فرمان دهد من بران سان که خواست

برآرم یکی جای تا ماه راست

نخواهم که باشد مرا بوم و گنج

زمان و زمین از تو دارم سپنج

یکی شارستان سازم ایدر فراخ

فراوان بدو اندر ایوان و کاخ

سیاوش بدو گفت کای بختیار

درخت بزرگی تو آری به بار

مرا گنج و خوبی همه زان تست

به هر جای رنج تو بینم نخست

یکی شهر سازم بدین جای من

که خیره بماند دل انجمن

ازان بوم خرم چو گشتند باز

سیاوش همی بود با دل به راز

از اخترشناسان بپرسید شاه

که گر سازم ایدر یکی جایگاه

ازو فر و بختم به سامان بود

وگرکار با جنگ سازان بود

بگفتند یکسر به شاه گزین

که بس نیست فرخنده بنیاد این

از اخترشناسان برآورد خشم

دلش گشت پردرد و پرآب چشم

کجا گفته بودند با او ز پیش

که چون بگذرد چرخ بر کار خویش

سرانجام چون گرددت روزگار

به زشتی شود بخت آموزگار

عنان تگاور همی داشت نرم

همی ریخت از دیدگان آب گرم

بدو گفت پیران که ای شهریار

چه بودت که گشتی چنین سوگوار

چنین داد پاسخ که چرخ بلند

دلم کرد پردرد و جانم نژند

که هر چند گرد آورم خواسته

هم از گنج و هم تاج آراسته

به فرجام یکسر به دشمن رسد

بدی بد بود مرگ بر تن رسد

کجا آن حکیمان و دانندگان

همان رنج‌بردار خوانندگان

کجا آن سر تاج شاهنشهان

کجا آن دلاور گرامی مهان

کجا آن بتان پر از ناز و شرم

سخن گفتن خوب و آوای نرم

کجا آنک بر کوه بودش کنام

رمیده ز آرام وز کام و نام

چو گیتی تهی ماند از راستان

تو ایدر ببودن مزن داستان

ز خاکیم و باید شدن زیر خاک

همه جای ترسست و تیمار و باک

تو رفتی و گیتی بماند دراز

کسی آشکارا نداند ز راز

جهان سر به سر عبرت و حکمت‌ست

چرا زو همه بهر من غفلت‌ست

چو شد سال برشست و شش چاره جوی

ز بیشی و از رنج برتاب روی

تو چنگ فزونی زدی بر جهان

گذشتند بر تو بسی همرهان

چو زان نامداران جهان شد تهی

تو تاج فزونی چرا برنهی

نباشی بدین گفته همداستان

یکی شو بخوان نامه? باستان

کزیشان جهان یکسر آباد بود

بدانگه که اندر جهان داد بود

ز من بشنو از گنگ دژ داستان

بدین داستان باش همداستان

که چون گنگ دژ در جهان جای نیست

بدان سان زمینی دلارای نیست

که آن را سیاوش برآورده بود

بسی اندرو رنجها برده بود

به یک ماه زان روی دریای چین

که بی‌نام بود آن زمان و زمین

بیابان بیاید چو دریا گذشت

ببینی یکی پهن بی‌آب دشت

کزین بگذری بینی آباد شهر

کزان شهرها بر توان داشت بهر

ازان پس یکی کوه بینی بلند

که بالای او برتر از چون و چند

مرین کوه را گنگ دژ در میان

بدان کت ز دانش نیاید زیان

چو فرسنگ صد گرد بر گرد کوه

ز بالای او چشم گردد ستوه

ز هر سو که پویی بدو راه نیست

همه گرد بر گرد او در یکیست

بدین کوه بینی دو فرسنگ تنگ

ازین روی و زان روی دیوار سنگ

بدین چند فرسنگ اگر پنج مرد

بباشد به راه از پی کارکرد

نیابد بریشان گذر صد هزار

زره‌دار و بر گستوان ور سوار

چو زین بگذری شهر بینی فراخ

همه گلشن و باغ و ایوان و کاخ

همه شهر گرمابه و رود و جوی

به هر برزنی آتش و رنگ و بوی

همه کوه نخچیر و آهو به دشت

چو این شهر بینی نشاید گذشت

تذروان و طاووس و کبک دری

بیابی چو از کوهها بگذری

نه گرماش گرم و نه سرماش سرد

همه جای شادی و آرام و خورد

نبینی بدان شهر بیمار کس

یکی بوستان بهشتست و بس

همه آبها روشن و خوشگوار

همیشه بر و بوم او چون بهار

درازی و پهناش سی بار سی

بود گر بپیمایدش پارسی

یک و نیم فرسنگ بالای کوه

که از رفتنش مرد گردد ستوه

وزان روی هامونی آید پدید

کزان خوبتر جایها کس ندید

همه گلشن و باغ و ایوان بود

کش ایوانها سر به کیوان بود

بشد پور کاووس و آنجای دید

مر آن را ز ایران همی برگزید

تن خویش را نامبردار کرد

فزونی یکی نیز دیوار کرد

ز سنگ و ز گچ بود و چندی رخام

وزان جوهری کش ندانیم نام

دو صد رش فزونست بالای اوی

همان سی و پنچ‌ست پهنای اوی

که آن را کسی تا نبیند به چشم

تو گویی ز گوینده گیرند خشم

نیاید برو منجنیق و نه تیر

بباید ترا دیدن آن ناگزیر

ز تیغش دو فرسنگ تا بوم خاک

همه گرد بر گرد خاکش مغاک

نبیند ز بن دیده بر تیغ کوه

هم از بر شدن مرد گردد ستوه

بدان آفرین کان چنان آفرید

ابا آشکارا نهان آفرید

نبایست یار و نه آموزگار

برو بر همه کار دشوار خوار

جز او را مخوان کردگار جهان

جز او را مدان آشکار و نهان

به پیغمبرش بر کنیم آفرین

بیارانش بر هر یکی همچنین

مرا فر نیکی‌دهش یار بود

خردمندی و بخت بیدار بود

برین سان یکی شارستان ساختند

سرش را به پروین پرداختند

کنون اندرین هم به کار آوریم

بدو در فراوان نگار آوریم

چه بندی دل اندر سرای سپنج

چه یازی به رنج و چه نازی به گنج

که از رنج دیگر کسی برخورد

جهانجوی دشمن چرا پرورد

چو خرم شود جای آراسته

پدید آید از هر سوی خواسته

نباشد مرا بودن ایدر بسی

نشیند برین جای دیگر کسی

نه من شاد باشم نه فرزند من

نه پرمایه گردی ز پیوند من

نباشد مرا زندگانی دراز

ز کاخ و ز ایوان شوم بی‌نیاز

شود تخت من گاه افراسیاب

کند بی‌گنه مرگ بر من شتاب

چنین است رای سپهر بلند

گهی شاد دارد گهی مستمند

بدو گفت پیران کای سرفراز

مکن خیره اندیشه? دل دراز

که افراسیاب از بلا پشت تست

به شاهی نگین اندر انگشت تست

مرا نیز تا جان بود در تنم

بکوشم که پیمان تو نشکنم

نمانم که بادی به تو بگذرد

وگر موی بر تو هوا بشمرد

سیاوش بدو گفت کای نیکنام

نبینم جز از نیکنامیت کام

تو پپمان چنین داری و رای راست

ولیکن فلک را جز اینست خواست

همه راز من آشکارا به تست

که بیدار دل بادی و تندرست

من آگاهی از فر یزدان دهم

هم از راز چرخ بلند آگهم

بگویم ترا بودنیها درست

ز ایوان و کاخ اندرآیم نخست

بدان تا نگویی چو بینی جهان

که این بر سیاوش چرا شد نهان

تو ای گرد پیران بسیار هوش

بدین گفتها پهن بگشای گوش

فراوان بدین نگذرد روزگار

که بر دست بیداردل شهریار

شوم زار من کشته بر بی‌گناه

کسی دیگر آراید این تاج و گاه

ز گفتار بدخواه و ز بخت بد

چنین بی‌گنه بر سرم بد رسد

ز کشته شود زندگانی دژم

برآشوبد ایران و توران بهم

پر از رنج گردد سراسر زمین

دو کشور شود پر ز شمشیر و کین

بسی سرخ و زرد و سیاه و بنفش

از ایران و توران ببینی درفش

بسی غارت و بردن خواسته

پراگندن گنج آراسته

بسا کشورا کان به پای ستور

بکوبند و گردد به جوی آب شور

از ایران و توران برآید خروش

جهانی ز خون من آید به جوش

جهاندار بر چرخ چونین نوشت

به فرمان او بردهد هرچ کشت

سپهدار ترکان ز کردار خویش

پشیمان شود هم ز گفتار خویش

پشیمانی آنگه نداردش سود

که برخیزد از بوم آباد دود

بیا تا به شادی خوریم و دهیم

چو گاه گذشتن بود بگذریم

چو بشنید پیران و اندیشه کرد

ز گفتار او شد دلش پر ز درد

چنین گفت کز من بد آمد به من

گر او راست گوید همی این سخن

ورا من کشیده به توران زمین

پراگندم اندر جهان تخم کین

شمردم همه باد گفتار شاه

چنین هم همی گفت با من پگاه

وزان پس چنین گفت با دل به مهر

که از جنبش و راز گردان سپهر

چه داند بدو رازها کی گشاد

همانا ز ایرانش آمد بیاد

ز کاووس و ز تخت شاهنشهی

بیاد آمدش روزگار بهی

دل خویش زان گفته خرسند کرد

نه آهنگ رای خردمند کرد

همه راه زین‌گونه بد گفت و گوی

دل از بودنیها پر از جست و جوی

چو از پشت اسپان فرود آمدند

ز گفتار یکباره دم برزدند

یکی خوان زرین بیاراستند

می و رود و رامشگران خواستند

ببودند یک هفته زین‌گونه شاد

ز شاهان گیتی گرفتند یاد

به هشتم یکی نامه آمد ز شاه

به نزدیک سالار توران سپاه

کزانجا برو تا به دریای چین

ازان پس گذر کن به مکران زمین

همی رو چنین تا سر مرز هند

وزانجا گذر کن به دریای سند

همه باژ کشور سراسر بخواه

بگستر به مرز خزر در سپاه

برآمد خروش از در پهلوان

ز بانگ تبیره زمین شد نوان

ز هر سو سپاه انجمن شد به روی

یکی لشکری گشت پرخاش جوی

به نزد سیاوش بسی خواسته

ز دینار و اسپان آراسته

به هنگام پدرود کردن بماند

به فرمان برفت و سپه را براند

هیونی ز نزدیک افراسیاب

چو آتش بیامد به هنگام خواب

یکی نامه سوی سیاوش به مهر

نوشته به کردار گردان سپهر

که تا تو برفتی نیم شادمان

از اندیشه بی‌غم نیم یک زمان

ولیکن من اندر خور رای تو

به توران بجستم همی جای تو

گر آنجا که هستی خوش و خرم است

چنان چون بباید دلت بی‌غم است

به شادی بباش و به نیکی بمان

تو شادان بداندیش تو با غمان

بدان پادشاهی همی بازگرد

سر بدسگال اندرآور به گرد

سیاوش سپه برگرفت و برفت

بدان سو که فرمود سالار تفت

صد اشتر ز گنج و درم بار کرد

چهل را همه بار دینار کرد

هزار اشتر بختی سرخ موی

بنه بر نهادند با رنگ و بوی

از ایران و توران گزیده سوار

برفتند شمشیرزن ده هزار

به پیش سپاه اندرون خواسته

عماری و خوبان آراسته

ز یاقوت و ز گوهر شاهوار

چه از طوق و ز تاج وزگوشوار

چه مشک و چه کافور و عود و عبیر

چه دیبا و چه تختهای حریر

ز مصری و چینی و از پارسی

همی رفت با او شتر بار سی

چو آمد بران شارستان دست آخت

دو فرسنگ بالا و پهناش ساخت

از ایوان و میدان و کاخ بلند

ز پالیز وز گلشن ارجمند

بیاراست شهری بسان بهشت

به هامون گل و سنبل و لاله کشت

بر ایوان نگارید چندی نگار

ز شاهان وز بزم وز کارزار

نگار سر و تاج و کاووس شاه

نگارید با یاره و گرز و گاه

بر تخت او رستم پیلتن

همان زال و گودرز و آن انجمن

ز دیگر سو افراسیاب و سپاه

چو پیران و گرسیوز کینه‌خواه

بهر گوشه‌ای گنبدی ساخته

سرش را به ابراندر افراخته

نشسته سراینده رامشگران

سر اندر ستاره سران سران

سیاووش گردش نهادند نام

همه شهر زان شارستان شادکام

چو پیران بیامد ز هند و ز چین

سخن رفت زان شهر با آفرین

خنیده به توران سیاووش گرد

کز اختر بنش کرده شد روز ارد

از ایوان و کاخ و ز پالیز و باغ

ز کوه و در و رود وز دشت راغ

شتاب آمدش تا ببیند که شاه

چه کرد اندران نامور جایگاه

هرآنکس که او از در کار بود

بدان مرز با او سزاوار بود

هزار از هنرمند گردان گرد

چو هنگامه? رفتن آمد ببرد

چو آمد به نزدیک آن جایگاه

سیاوش پذیره شدش با سپاه

چو پیران به نزد سیاوش رسید

پیاده شد از دور کاو را بدید

سیاوش فرود آمد از نیل رنگ

مر او را گرفت اندر آغوش تنگ

بگشتند هر دو بدان شارستان

ز هر در زدند از هنر داستان

سراسر همه باغ و میدان و کاخ

همی دید هرسو بنای فراخ

سپهدار پیران ز هر سو براند

بسی آفرین بر سیاوش بخواند

بدو گفت گر فر و برز کیان

نبودیت با دانش اندر جهان

کی آغاز کردی بدین گونه جای

کجا آمدی جای زین سان به پای

بماناد تا رستخیز این نشان

میان دلیران و گردنکشان

پسر بر پسر همچنین شاد باد

جهاندار و پیروز و فرخ نژاد

چو یک بهره از شهر خرم بدید

به ایوان و باغ سیاوش رسید

به کاخ فرنگیس بنهاد روی

چنان شاد و پیروز و دیهیم جوی

پذیره شدش دختر شهریار

به پرسید و دینار کردش نثار

چو بر تخت بنشست و آن جای دید

بران سان بهشتی دلارای دید

بدان نیز چندی ستایش گرفت

جهان آفرین را نیایش گرفت

ازان پس بخوردن گرفتند کار

می و خوان و رامشگر و میگسار

ببودند یک هفته با می به دست

گهی خرم و شاددل گاه مست

به هشتم ره‌آورد پیش آورید

همان هدیه? شارستان چون سزید

ز یاقوت و زگوهر شاهوار

ز دینار وز تاج گوهرنگار

ز دیبا و اسپان به زین پلنگ

به زرین ستام و جناغ خدنگ

فرنگیس را افسر و گوشوار

همان یاره و طوق گوهرنگار

بداد و بیامد بسوی ختن

همی رای زد شاد با انجمن

چو آمد به شادی به ایوان خویش

همانگاه شد در شبستان خویش

به گلشهر گفت آنک خرم بهشت

ندید و نداند که رضوان چه کشت

چو خورشید بر گاه فرخ سروش

نشسته به آیین و با فر و هوش

به رامش بپیمای لختی زمین

برو شارستان سیاوش ببین

خداوند ازان شهر نیکوترست

تو گویی فروزنده? خاورست

وزان جایگه نزد افراسیاب

همی رفت برسان کشتی بر آب

بیامد بگفت آن کجا کرده بود

همان باژ کشور که آورده بود

بیاورد پیشش همه سربسر

بدادش ز کشور سراسر خبر

که از داد شه گشت آباد بوم

ز دریای چین تا به دریای روم

وزانجا به کار سیاوش رسید

سراسر همه یاد کرد آنچ دید

ز کار سیاوش بپرسید شاه

وزان شهر و آن کشور و جایگاه

بدو گفت پیران که خرم بهشت

کسی کاو نبیند به اردیبهشت

سروش آوریدش همانا خبر

که چونان نگاریدش آن بوم و بر

همانا ندانند ازان شهر باز

نه خورشید ازان مهتر سرافراز

یکی شهر دیدم که اندر زمین

نبیند دگر کس به توران و چین

ز بس باغ و ایوان و آب روان

برآمیخت گفتی خرد با روان

چو کاخ فرنگیس دیدم ز دور

چو گنج گهر بد به میدان سور

بدان زیب و آیین که داماد تست

ز خوبی به کام دل شاد تست

گله کرد باید به گیتی یله

ترا چون نباشد ز گیتی گله

گر ایدونک آید ز مینو سروش

نباشد بدان فر و اورنگ و هوش

و دیگر دو کشور ز جنگ و ز جوش

برآسود چون مهتر آمد به هوش

بماناد بر ما چنین جاودان

دل هوشمندان و رای ردان

زگفتار او شاد شد شهریار

که دخت برومندش آمد به بار

به گرسیوز این داستان برگشاد

سخنهای پیران همه کرد یاد

پس آنگه به گرسیوز آهسته گفت

نهفته همه برگشاد از نهفت

بدو گفت رو تا سیاووش گرد

ببین تا چه جایست بر گرد گرد

سیاوش به توران زمین دل نهاد

از ایران نگیرد دگر هیچ یاد

مگر کرد پدرود تخت و کلاه

چو گودرز و بهرام و کاووس شاه

بران خرمی بر یکی خارستان

همی بوم و بر سازد و شارستان

فرنگیس را کاخهای بلند

برآورد و دارد همی ارجمند

چو بینی به خوبی فراوان بگوی

به چشم بزرگی نگه کن به روی

چو نخچیر و می باشد و دشت و کوه

نشینند پیشت ز ایران گروه

بدانگه که یاد من آید به دست

چو خوردی به شادی بباید نشست

یکی هدیه آرای بسیار مر

ز دینار وز اسب و زرین کمر

همان گوهر و تخت و دیبای چین

همان یاره و گرز و تیغ و نگین

ز گستردنیها و از بوی و رنگ

ببین تا ز گنجت چه آید به چنگ

فرنگیس را هدیه بر همچنین

برو با زبانی پر از آفرین

اگر آب دارد ترا میزبان

بران شهر خرم دو هفته بمان

نگه کرد گرسیوز نامدار

سواران ترکان گزیده هزار

خنیده سپاه اندرآورد گرد

بشد شادمان تا سیاووش گرد

سیاوش چو بشنید بسپرد راه

پذیره شدش تازیان با سپاه

گرفتند مر یکدگر را کنار

سیاوش بپرسید از شهریار

به ایوان کشیدند زان جایگاه

سیاوش بیاراست جای سپاه

دگر روز گرسیوز آمد پگاه

بیاورد خلعت ز نزدیک شاه

سیاوش بدان خلعت شهریار

نگه کرد و شد چون گل اندر بهار

نشست از بر باره? گام زن

سواران ایران شدند انجمن

همه شهر و برزن یکایک بدوی

نمود و سوی کاخ بنهاد روی

هم آنگه به نزد سیاوش چو باد

سواری بیامد ورا مژده داد

که از دختر پهلوان سپاه

یکی کودک آمد به مانند شاه

ورا نام کردند فرخ فرود

به تیره شب آمد چو پیران شنود

به زودی مرا با سواری دگر

بگفت اینک شو شاه را مژده بر

همان مادر کودک ارجمند

جریره سر بانوان بلند

بفرمود یکسر به فرمانبران

زدن دست آن خرد بر زعفران

نهادند بر پشت این نامه بر

که پیش سیاووش خودکامه بر

بگویش که هر چند من سالخورد

بدم پاک یزدان مرا شاد کرد

سیاوش بدو گفت گاه مهی

ازین تخمه هرگز مبادا تهی

فرستاده را داد چندان درم

که آرنده گشت از کشیدن دژم

به کاخ فرنگیس رفتند شاد

بدید آن بزرگی فرخ نژاد

پرستار چندی به زرین کلاه

فرنگیس با تاج در پیش‌گاه

فرود آمد از تخت و بردش نثار

بپرسیدش از شهر و ز شهریار

دل و مغز گرسیوز آمد به جوش

دگرگونه‌تر شد به آیین و هوش

به دل گفت سالی چنین بگذرد

سیاوش کسی را به کس نشمرد

همش پادشاهیست و هم تاج و گاه

همش گنج و هم دانش و هم سپاه

نهان دل خویش پیدا نکرد

همی بود پیچان و رخساره زرد

بدو گفت برخوردی از رنج خویش

همه سال شادان دل از گنج خویش

نهادند در کاخ زرین دو تخت

نشستند شادان دل و نیک‌بخت

نوازنده? رود با میگسار

بیامد بر تخت گوهرنگار

ز نالیدن چنگ و رود و سرود

به شادی همی داد دل را درود

چو خورشید تابنده بگشاد راز

به هرجای بنمود چهر از فراز

سیاوش ز ایوان به میدان گذشت

به بازی همی گرد میدان بگشت

چو گرسیوز آمد بینداخت گوی

سپهبد پس گوی بنهاد روی

چو او گوی در زخم چوگان گرفت

هم‌آورد او خاک میدان گرفت

ز چوگان او گوی شد ناپدید

تو گفتی سپهرش همی برکشید

بفرمود تا تخت زرین نهند

به میدان پرخاش ژوپین نهند

دو مهتر نشستند بر تخت زر

بدان تا کرا برفروزد هنر

بدو گفت گرسیوز ای شهریار

هنرمند وز خسروان یادگار

هنر بر گهر نیز کرده گذر

سزد گر نمایی به ترکان هنر

به نوک سنان و به تیر و کمان

زمین آورد تیرگی یک زمان

به بر زد سیاوش بدان کار دست

به زین اندر آمد ز تخت نشست

زره را به هم بر ببستند پنج

که از یک زره تن رسیدی به رنج

نهادند بر خط آوردگاه

نظاره برو بر ز هر سو سپاه

سیاوش یکی نیزه? شاهوار

کجا داشتی از پدر یادگار

که در جنگ مازندران داشتی

به نخچیر بر شیر بگذاشتی

به آوردگه رفت نیزه بدست

عنان را بپیچید چون پیل مست

بزد نیزه و برگرفت آن زره

زره را نماند ایچ بند و گره

از آورد نیزه برآورد راست

زره را بینداخت زان سو که خواست

سواران گرسیوز دام ساز

برفتند با نیزهای دراز

فراوان بگشتند گرد زره

ز میدان نه بر شد زره یک گره

سیاوش سپر خواست گیلی چهار

دو چوبین و دو ز آهن آبدار

کمان خواست با تیرهای خدنگ

شش اندر میان زد سه چوبه به تنگ

یکی در کمان راند و بفشارد ران

نظاره به گردش سپاهی گران

بران چار چوبین و ز آهن سپر

گذر کرد پیکان آن نامور

بزد هم بر آن گونه دو چوبه تیر

برو آفرین کرد برنا و پیر

ازان ده یکی بی‌گذاره نماند

برو هر کسی نام یزدان بخواند

بدو گفت گرسیوز ای شهریار

به ایران و توران ترا نیست یار

بیا تا من و تو به آوردگاه

بتازیم هر دو به پیش سپاه

بگیریم هردو دوال کمر

به کردار جنگی دو پرخاشخر

ز ترکان مرا نیست همتاکسی

چو اسپم نبینی ز اسپان بسی

بمیدان کسی نیست همتای تو

هم‌آورد تو گر ببالای تو

گر ایدونک بردارم از پشت زین

ترا ناگهان برزنم بر زمین

چنان دان که از تو دلاورترم

باسپ و بمردی ز تو برترم

و گر تو مرا برنهی بر زمین

نگردم بجایی که جویند کین

سیاوش بدو گفت کین خود مگوی

که تو مهتری شیر و پرخاشجوی

همان اسپ تو شاه اسپ منست

کلاه تو آذر گشسپ منست

جز از خود ز ترکان یکی برگزین

که با من بگردد نه بر راه کین

بدو گفت گرسیوز ای نامجوی

ز بازی نشانی نیاید بروی

سیاوش بدو گفت کین رای نیست

نبرد برادر کنی جای نیست

نبرد دو تن جنگ و میدان بود

پر از خشم دل چهره خندان بود

ز گیتی برادر توی شاه را

همی زیر نعل آوری ماه را

کنم هرچ گویی به فرمان تو

برین نشکنم رای و پیمان تو

ز یاران یکی شیر جنگی بخوان

برین تیزتگ بارگی برنشان

گر ایدونک رایت نبرد منست

سر سرکشان زیر گرد منست

بخندید گرسیوز نامجوی

همانا خوش آمدش گفتار اوی

به یاران چنین گفت کای سرکشان

که خواهد که گردد به گیتی نشان

یکی با سیاوش نبرد آورد

سر سرکشان زیر گرد آورد

نیوشنده بودند لب با گره

به پاسخ بیامد گروی زره

منم گفت شایسته? کارکرد

اگر نیست او را کسی هم نبرد

سیاوش ز گفت گروی زره

برو کرد پرچین رخان پرگره

بدو گفت گرسیوز ای نامدار

ز ترکان لشکر ورا نیست یار

سیاوش بدو گفت کز تو گذشت

نبرد دلیران مرا خوار گشت

ازیشان دو یل باید آراسته

به میدان نبرد مرا خواسته

یکی نامور بود نامش دمور

که همتا نبودش به ترکان به زور

بیامد بران کار بسته میان

به نزد جهانجوی شاه کیان

سیاوش بورد بنهاد روی

برفتند پیچان دمور و گروی

ببند میان گروی زره

فرو برد چنگال و برزد گره

ز زین برگرفتش به میدان فگند

نیازش نیامد به گرز و کمند

وزان پس بپیچید سوی دمور

گرفت آن بر و گردن او به زور

چنان خوارش از پشت زین برگرفت

که لشکر بدو ماند اندر شگفت

چنان پیش گرسیوز آورد خوش

که گفتی ندارد کسی زیرکش

فرود آمد از باره بگشاد دست

پر از خنده بر تخت زرین نشست

برآشفت گرسیوز از کار اوی

پر از غم شدش دل پر از رنگ روی

وزان تخت زرین به ایوان شدند

تو گفتی که بر اوج کیوان شدند

نشستند یک هفته با نای و رود

می و ناز و رامشگران و سرود

به هشتم به رفتن گرفتند ساز

بزرگان و گرسیوز سرفراز

یکی نامه بنوشت نزدیک شاه

پر از لابه و پرسش و نیکخواه

ازان پس مراو را بسی هدیه داد

برفتند زان شهر آباد شاد

به رهشان سخن رفت یک با دگر

ازان پرهنر شاه و آن بوم و بر

چنین گفت گرسیوز کینه جوی

که مارا ز ایران بد آمد بروی

یکی مرد را شاه ز ایران بخواند

که از ننگ ما را به خوی در نشاند

دو شیر ژیان چون دمور و گروی

که بودند گردان پرخاشجوی

چنین زار و بیکار گشتند و خوار

به چنگال ناپاک تن یک سوار

سرانجام ازین بگذراند سخن

نه سر بینم این کار او را نه بن

چنین تا به درگاه افراسیاب

نرفت اندران جوی جز تیره آب

چو نزدیک سالار توران سپاه

رسیدند و هرگونه پرسید شاه

فراوان سخن گفت و نامه بداد

بخواند و بخندید و زو گشت شاد

نگه کرد گرسیوز کینه‌دار

بدان تازه رخساره? شهریار

همی رفت یکدل پر از کین و درد

بدانگه که خورشید شد لاژورد

همه شب بپیچید تا روز پاک

چو شب جامه? قیرگون کرد چاک

سر مرد کین اندرآمد ز خواب

بیامد به نزدیک افراسیاب

ز بیگانه پردخته کردند جای

نشستند و جستند هرگونه رای

بدو گفت گرسیوز ای شهریار

سیاوش جزان دارد آیین و کار

فرستاده آمد ز کاووس شاه

نهانی بنزدیک او چند گاه

ز روم و ز چین نیزش آمد پیام

همی یاد کاووس گیرد به جام

برو انجمن شد فراوان سپاه

بپیچید ازو یک زمان جان شاه

اگر تور را دل نگشتی دژم

ز گیتی به ایرج نکردی ستم

دو کشور یکی آتش و دیگر آب

بدل یک ز دیگر گرفته شتاب

تو خواهی کشان خیره جفت آوری

همی باد را در نهفت آوری

اگر کردمی بر تو این بد نهان

مرا زشت نامی بدی در جهان

دل شاه زان کار شد دردمند

پر از غم شد از روزگار گزند

بدو گفت بر من ترا مهر خون

بجنبید و شد مر ترا رهنمون

سه روز اندرین کار رای آوریم

سخنهای بهتر بجای آوریم

چو این رای گردد خرد را درست

بگویم که دران چه بایدت جست

چهارم چو گرسیوز آمد بدر

کله بر سر و تنگ بسته کمر

سپهدار ترکان ورا پیش خواند

ز کار سیاوش فراوان براند

بدو گفت کای یادگار پشنگ

چه دارم به گیتی جز از تو به چنگ

همه رازها بر تو باید گشاد

به ژرفی ببین تا چه آیدت یاد

ازان خواب بد چون دلم شد غمی

به مغز اندر آورد لختی کمی

نبستم به جنگ سیاوش میان

ازو نیز ما را نیامد زیان

چو او تخت پرمایه پدرود کرد

خرد تار کرد و مرا پود کرد

ز فرمان من یک زمان سر نتافت

چو از من چنان نیکویها بیافت

سپردم بدو کشور و گنج خویش

نکردیم یاد از غم و رنج خویش

به خون نیز پیوستگی ساختم

دل از کین ایران بپرداختم

بپیچیدم از جنگ و فرزند روی

گرامی دو دیده سپردم بدوی

پس از نیکویها و هرگونه رنج

فدی کردن کشور و تاج و گنج

گر ایدونک من بدسگالم بدوی

ز گیتی برآید یکی گفت و گوی

بدو بر بهانه ندارم ببد

گر از من بدو اندکی بد رسد

زبان برگشایند بر من مهان

درفشی شوم در میان جهان

نباشد پسند جهان‌آفرین

نه نیز از بزرگان روی زمین

ز دد تیزدندان‌تر از شیر نیست

که اندر دلش بیم شمشیر نیست

اگر بچه‌ای از پدر دردمند

کند مرغزارش پناه از گزند

سزد گر بد آید بدو از پناه؟

پسندد چنین داور هور و ماه؟

ندانم جز آنکش بخوانم به در

وز ایدر فرستمش نزد پدر

اگر گاه جوید گر انگشتری

ازین بوم و بر بگسلد داوری

بدو گفت گرسیوز ای شهریار

مگیر اینچنین کار پرمایه خوار

از ایدر گر او سوی ایران شود

بر و بوم ما پاک ویران شود

هر آنگه که بیگانه شد خویش تو

بدانست راز کم و بیش تو

چو جویی دگر زو تو بیگانگی

کند رهنمونی به دیوانگی

یکی دشمنی باشد اندوخته

نمک را پراگنده بر سوخته

بدین داستان زد یکی رهنمون

که بادی که از خانه آید برون

ندانی تو بستن برو رهگذار

و گر بگذری نگذرد روزگار

سیاووش داند همه کار تو

هم از کار تو هم ز گفتار تو

نبینی تو زو جز همه درد و رنج

پراگندن دوده و نام و گنج

ندانی که پروردگار پلنگ

نبیند ز پرورده جز درد و چنگ

چو افراسیاب این سخن باز جست

همه گفت گرسیوز آمد درست

پشیمان شد از رای و کردار خویش

همی کژ دانست بازار خویش

چنین داد پاسخ که من زین سخن

نه سر نیک بینم بلا را نه بن

بباشیم تا رای گردان سپهر

چگونه گشاید بدین کار چهر

به هر کار بهتر درنگ از شتاب

بمان تا برآید بلند آفتاب

ببینم که رای جهاندار چیست

رخ شمع چرخ روان سوی کیست

وگر سوی درگاه خوانمش باز

بجویم سخن تا چه دارد به راز

نگهبان او من بسم بی‌گمان

همی بنگرم تا چه گردد زمان

چو زو کژیی آشکارا شود

که با چاره دل بی‌مدارا شود

ازان پس نکوهش نباید به کس

مکافات بد جز بدی نیست بس

چنین گفت گرسیوز کینه‌جوی

که‌ای شاه بینادل و راست‌گوی

سیاوش بران آلت و فر و برز

بدان ایزدی شاخ و آن تیغ و گرز

بیاید به درگاه تو با سپاه

شود بر تو بر تیره خورشید و ماه

سیاوش نه آنست کش دیده شاه

همی ز آسمان برگذارد کلاه

فرنگیس را هم ندانی تو باز

تو گویی شدست از جهان بی‌نیاز

سپاهت بدو بازگردد همه

تو باشی رمه گر نیاری دمه

سپاهی که شاهی ببیند چنوی

بدان بخشش و رای و آن ماه‌روی

تو خوانی که ایدر مرا بنده باش

به خواری به مهر من آگنده باش

ندیدست کس جفت با پیل شیر

نه آتش دمان از بر و آب زیر

اگر بچه? شیر ناخورده شیر

بپوشد کسی در میان حریر

به گوهر شود باز چون شد سترگ

نترسد ز آهنگ پیل بزرگ

پس افراسیاب اندر آن بسته شد

غمی گشت و اندیشه پیوسته شد

همی از شتابش به آمد درنگ

که پیروز باشد خداوند سنگ

ستوده نباشد سر بادسار

بدین داستان زد یکی هوشیار

که گر باد خیره بجستی ز جای

نماندی بر و بیشه و پر و پای

---

برای مطالعه آنلاین شاهنامه فردوسی ، بر روی هر یک از بخش‌های زیر کلیک بفرمایید: