یکی از هم‌ترین جشن‌های ایرانی که یادگار نیاکان باستانی ماست، جشن چهارشنبه‌سوری است. احتمالا برای همه شما پیش آمده است که بخواهید بدانید ریشه تاریخی این جشن در تاریخ چگونه بوده و به چه شکل برگزار می‌شده است؟ پس برای آشنایی با این جشن باستانی، با این مقاله همراه باشید.
آتش و چهارشنبه‌سوری
آتش یکی از چهار عنصر مقدس در ایران باستان بود. این چهار عنصر عبارت بودند از: آتش، آب، خاک، هوا.
پیش از آغاز بحث در مورد جشن چهارشنبه‌سوری، باید ببینیم آتش که عنصر اصلی جشن چهارشنبه‌سوری هست، چرا تا این اندازه در ایران باستان اهمیت داشت؟
در هزاره‌های دور، زمانی که نه بخاری وجود داشت، نه شوفاژ و نه آب‌گرم‌کن، و حتی خبری از قرص سرماخوردگی و پنی‌سیلین هم نبود، بسیاری از مردم با اولین سوز زمستانی، بیمار می‌شدند و عبور از زمستان برای ایرانیان -به‌خصوص برای ساکنین مناطق کوهستانی- سخت و دشوار بود. چه بسیار مردمی که در زمستان بر اثر سرما دچار بیماری می‌شدند و جان خودشان را از دست می‌دادند.
در این میان، گرمای زندگی‌بخش آتش، مهم‌ترین نگهدار مردم در هنگام عبور از سرمای زمستان بود. این اهمیت آتش، باعث می‌شد تا جشن‌های بسیاری در بزرگداشت آتش برگزار بشود که یکی از مهم‌ترین این جشن‌ها، #جشن_سوری بود که بعدها به #چهارشنبه_سوری معروف شد. درواقع پیش از آغاز نوروز، چندین جشن برگزار می‌شد که جشن سوری، اولین جشن از سلسله جشن‌های پیشانوروزی بود.
آداب‌و‌رسوم چهارشنبه‌سوری در ایران باستان
بنابه گفته شادروان دکتر ابراهیم پورداوود، جشن سوری شش روز پیش از نوروز برگزار می‌شد. در کتاب تاریخ بخارا نوشته نرشخی مورخ قرن چهارم هجری، درمورد آداب جشن سوری آمده است که: «پس از تاریک‌شدن هوا، آتش بزرگی برپا می‌کردند و پیرامون آن به پایکوبی و شادی می‌پرداختند».
همچنین بنابر اطلاعات و داده‌های تاریخی، مردمان در پشت‌بام منازل یا در جلوی خانه‌ها، آتش‌های کوچکی روشن می‌کردند و به یاد عبور سیاوش از درون آتش، از روی آن می‌پریدند.
جدا از پریدن از روی آتش که مهم‌ترین سنت جشن سوری بود، برخی رسوم دیگر در این شب برگزار می‌شد که در ادامه توضیح خواهیم داد:
١- کوزه‌شکستن: شکستن کوزه‌های سفالین، به طرق مختلف در میان اقوام گوناگون انجام می‌شد. در برخی مناطق کوزه‌ها را از روی پشت‌بام به پایین می‌انداختند. در برخی مناطق داخل کوزه‌ها نقل می‌ریختند و بعد کوزه را می‌شکستند. در کل فلسفه این کار این بود که با شکستن کوزه، بدبختی و بدشگونی شکسته شده و از خانواده دور شود.
٢- قاشق‌‌زنی: قاشق‌‌زنی یکی دیگر از رسوم این شب بود. دخترها و پسرهای جوان یک پارچه سفید به روی سر می‌کشیدند و به درب منزل همسایه‌ها می‌رفتند و با قاشق به یه کاسه سفالی می‌زدند. این کار را آنقدر ادامه می‌دادند تا کسی از داخل خانه بیرون آمده و داخل کاسه، شیرینی یا شکلات یا نقل یا آجیل یا پول بریزد. فلسفه این کار چنین بود که نیاکان ما باور داشتند پنج روز آخر سال، اهورامزدا درهای بهشت را باز می‌کند و فروهر (روح) مردگان به زمین بازمی‌گردند و کشیدنِ پارچه سپید روی سر، نمایشی نمادین از بازگشت فروهرِ نیک‌مردمان به زمین بود.
٣- آجیل مشکل‌گشا: یکی دیگر از رسوم این شب، تناول آجیل مشکل‌گشا بود. در این شب مردمان باقیمانده تخمه و تنقلاتی که در شب‌های بلند زمستان استفاده می‌کردند را روی آتش بو می‌دادند و نمک‌سود می‌کردند تا طعم بگیرد و سپس می‌خوردند. آن‌ها عقیده داشتند با خوردن این آخرین آذوقهٔ زمستانی، زمستان به سلامت به پایان رسیده و به استقبال بهار می‌رفتند. اصطلاح «نمک‌گیر شدن» نیز بازمانده از همین سنت است.
بهجز این موارد یاد شده، چندین آیین دیگر هم در مناطق مختلف در این شب برگزار می‌شد. در کل جشن سوری یا به قول امروز، جشن چهارشنبه‌سوری، جشن پایان زمستان و رفتن به پیشواز بهار بود.
به‌یاد‌داشته‌باشید که ترقه‌انداختن و ایجاد آلودگی‌های صوتی، مطلقا ارتباطی با سنت زیبای جشن چهارشنبه‌سوری ندارد و در رسوم نیاکان باستانی ما، مزاحمت برای مردم هیچ جایگاهی نداشت.
چهارشنبه‌سوری سال ۱۳۹۹ خورشیدی
