کتاب سندبادنامه اثری بسیار قدیمی از محمدبن‌علی ظهیری سمرقندی شاعر ایرانی قرن شش هجری است. این کتاب به کوشش احمد آتش در سال ۱۹۴۸ میلادی در استانبول به چاپ رسیده است.
معرفی کتاب سندبادنامه
در میان آثار نثر فارسی کهن، کتابی وجود دارد که هم از نظر ساختار داستانی و هم از حیث اندرز و حکمت، جایگاهی ویژه در ادبیات ایران‌زمین دارد؛ این اثر چیزی نیست جز «سندبادنامه»، نوشته‌ی ظهیری سمرقندی، نویسنده‌ی قرن ششم هجری قمری. سندباد نامه از جمله آثاری است که ریشه در فرهنگ‌های کهن شرقی دارد و در طول قرن‌ها، از هند تا ایران و جهان عرب، روایت‌های گوناگونی از آن نقل شده است. اما نسخه‌ی فارسی ظهیری سمرقندی، از زیباترین و دل‌نشین‌ترین بازنویسی‌های این داستان در زبان فارسی به شمار می‌آید.
نویسنده و زمان نگارش
ظهیری سمرقندی، از ادیبان و منشیان نامدار قرن ششم هجری است. او در دورانی می‌زیست که نثر فارسی شکلی فصیح، موزون و آراسته به صنایع ادبی یافته بود. ظهیری از شاگردان مکتب نثر مصنوع و فنی است، یعنی نثری که در آن جملات آهنگین، سجع و استعاره‌های زیبا به‌کار می‌رود. در همین سبک، او سندبادنامه را نگاشت و اثری آفرید که هم از نظر زبان ادبی و هم از حیث پیام‌های اخلاقی، یکی از نمونه‌های درخشان نثر فارسی است.
زمان نگارش کتاب احتمالاً در اواسط قرن ششم هجری بوده است. ظهیری خود در دیباچه می‌گوید که این کتاب را از روی نسخه‌ای قدیمی‌تر بازنویسی کرده است؛ بنابراین روشن است که روایت او اقتباسی از داستانی کهن‌تر است.
ریشه‌های تاریخی و داستانی
داستان سنبادنامه از جمله حکایات باستانی مشرق‌زمین است که سابقه‌ای بسیار کهن دارد. اصل این داستان در هند شکل گرفته و بعدها به زبان پهلوی و سپس به عربی و فارسی ترجمه شده است. در جهان عرب این اثر با نام «سِندباد الحکیم» شناخته می‌شد. جالب آن‌که نسخه‌های مشابهی از این داستان در ادبیات یونانی، عبری و حتی اروپایی نیز وجود دارد که نشان از گستردگی و محبوبیت مضمون آن در تمدن‌های مختلف دارد.
مبنای روایت در همه‌ی این نسخه‌ها یکی است: ماجرای شاهزاده‌ای جوان، وزیر خردمند او به نام سندباد، و زنی نیرنگ‌باز که می‌کوشد شاهزاده را به تباهی بکشاند. در روایت ظهیری سمرقندی، این داستان در قالب مجموعه‌ای از حکایت‌ها بیان می‌شود که هرکدام حاوی اندرز و پندی اخلاقی است.
خلاصه داستان
داستان با پادشاهی آغاز می‌شود که پس از سال‌ها بی‌فرزندی، صاحب پسری می‌گردد. پسر به‌دست حکیمی دانا به نام سندباد پرورش می‌یابد و علوم و فنون گوناگون را می‌آموزد. اما روزی، بر اساس طالعی که ستاره‌شناسان می‌گیرند، پیش‌بینی می‌شود که اگر شاهزاده تا هفت روز سخن بگوید، گرفتار بلا خواهد شد. پس سندباد او را از سخن گفتن منع می‌کند.
در این میان، یکی از زنان حرم پادشاه، دلباخته‌ی شاهزاده می‌شود و چون پاسخ رد می‌شنود، به تهمت و نیرنگ متوسل می‌گردد و پسر را به خیانت متهم می‌کند. پادشاه خشمگین می‌شود و تصمیم می‌گیرد فرزندش را بکشد. اما وزرای هفت‌گانه‌ی دربار، هر روز با گفتن حکایتی پندآمیز، شاه را از کشتن بازمی‌دارند. در مقابل، آن زن نیز هر روز داستانی دیگر می‌گوید تا شاه را دوباره خشمگین سازد. این روند هفت روز ادامه می‌یابد تا سرانجام حقیقت آشکار می‌شود و بی‌گناهی شاهزاده ثابت می‌گردد.
ساختار و سبک نگارش
سندبادنامه نمونه‌ی کامل داستان در داستان است. درون روایت اصلی (ماجرای شاهزاده و زن فتنه‌گر)، چندین داستان فرعی وجود دارد که توسط وزیران یا خود زن روایت می‌شود. هر یک از این حکایت‌ها، با پندی اخلاقی و نتیجه‌گیری حکیمانه پایان می‌یابد.
سبک نثر ظهیری سمرقندی از نوع نثر فنی است؛ او از واژه‌های عربی، تشبیه‌های شاعرانه، سجع و جملات متوازن بهره می‌برد. با این حال، نثرش سنگین نیست و موسیقی درونی آن باعث می‌شود خواننده با لذت، سخن او را دنبال کند. از ویژگی‌های بارز نثر ظهیری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از تمثیل‌ها و استعاره‌های زیبا
- جمله‌های آهنگین و مسجع
- واژه‌گزینی دقیق و فصاحت در بیان
- بهره‌گیری از آیات قرآن و امثال و حکم
درون‌مایه‌ها و پیام‌های اخلاقی
سندبادنامه، همچون بسیاری از آثار تعلیمی ادب فارسی، اثری است آموزنده، اخلاقی و حکیمانه. در لایه‌های زیرین حکایت‌ها، مفاهیمی چون خردورزی، پرهیز از شتاب‌زدگی، خطر فریب ظاهر، عدالت، وفاداری، و صداقت دیده می‌شود.
سندباد، وزیر خردمند، نماد عقل و تجربه است؛ شاه نماد قدرتی است که اگر از خرد دور شود، دچار گمراهی می‌گردد؛ و زن فتنه‌گر نماد هوس و نیرنگ است که انسان را از راه خرد می‌پراکند.
با این‌که در ظاهر داستان بر ضد زنان است، اما در اصل هشدار نسبت به فریب نفس و شهوات است، نه دشمنی با جنس خاصی. این داستان می‌خواهد بگوید که خرد، باید بر احساس غلبه کند و انسان عاقل، بدون اندیشه، دست به داوری نزند.
جایگاه سندبادنامه در ادبیات فارسی
سندبادنامه از نخستین نمونه‌های نثر تمثیلی فارسی است و تأثیر فراوانی بر نویسندگان پس از خود گذاشت. از جمله می‌توان به کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه اشاره کرد که در ساختار و هدف، شباهت‌هایی با آن دارند. حتی در آثار متأخر مانند گلستان سعدی نیز، ردپای شیوه‌ی حکایت‌پردازی ظهیری سمرقندی دیده می‌شود.
افزون بر جنبه‌ی ادبی، این کتاب از دیدگاه تاریخی و فرهنگی نیز اهمیت دارد؛ زیرا بازتابی از نگرش اخلاقی، فلسفی و تربیتی جامعه‌ی ایرانی در قرن ششم هجری است.
از سندبادنامه نسخه‌های خطی گوناگونی در کتابخانه‌های ایران، ترکیه، هند و اروپا وجود دارد. نخستین بار این اثر در قرن نوزدهم میلادی در اروپا چاپ شد و بعدها در ایران نیز تصحیح‌هایی از آن منتشر گردید. از جمله تصحیح‌های معتبر می‌توان به همین نسخه احمد آتش اشاره کرد که اکنون آماده دانلود شماست.
اهمیت آموزشی و اخلاقی
یکی از ارزش‌های سندبادنامه، جنبه‌ی آموزشی و تربیتی آن است. در این اثر، تجربه‌های انسانی، در قالب داستان‌هایی جذاب روایت می‌شوند تا خواننده بی‌آنکه احساس موعظه کند، پیام اخلاقی را دریابد. هر حکایت مانند آینه‌ای است که رفتارهای انسانی را بازمی‌تاباند و مخاطب را به تأمل درباره‌ی کردار خویش وا می‌دارد.
در واقع، ظهیری سمرقندی با نثری ادیبانه و زبانی تمثیلی، فلسفه‌ی زندگی و اخلاق عملی را در قالب داستان به تصویر کشیده است؛ همان کاری که سعدی بعدها در گلستان ادامه داد.
سندبادنامه ظهیری سمرقندی تنها یک داستان کهن نیست، بلکه مجموعه‌ای از خرد، تجربه و حکمت زندگی است. در پسِ حکایت‌های آن، نگاه ژرفی به سرشت انسان و جامعه نهفته است. این کتاب، پلی است میان ادبیات فارسی، هندی و عربی، و نشان می‌دهد که چگونه مفاهیم اخلاقی و انسانی می‌توانند در فرهنگ‌های گوناگون، با بیانی متفاوت اما با جوهره‌ای یکسان، بازگو شوند.
در روزگاری که سرعت و سطحی‌نگری جای تأمل را گرفته، بازخوانی چنین آثاری می‌تواند ما را به آرامش اندیشه، خودشناسی و خردورزی بازگرداند. سندبادنامه، میراثی از روزگاران کهن است که هنوز می‌تواند چراغی برای زندگی انسان معاصر باشد.
دانلود چند کتاب دیگر:
کلیله و دمنه
سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر
دیوان ابوالفرج رونی
بر مدار خیال
هزار و یک شب
دانلود کتاب سندبادنامه (PDF)
دانلود کتاب نایاب و قدیمی سندبادنامه را به دوست‌داران ادبیات شیرین پارسی پیشنهاد می‌کنیم. این کتاب یک نسخه بسیار قدیمی و ارزشمند می‌باشد که توسط کاربران تهیه و ارسال گردیده است.
شناسنامه کتاب
نام کتاب: سندبادنامه
نویسنده: محمدبن‌علی ظهیری سمرقندی
به کوشش: احمد آتش
سال چاپ: ۱۹۴۸ میلادی – استانبول
فرمت کتاب: PDF
زبان کتاب: پارسی
حجم فایل کتاب: کمابیش ۱۸ مگابایت
صفحات: ۵۴۹ برگ الکترونیکی
برای دانلود این کتاب، ابتدا باید عضو سایت بشوید.
پس از عضویت، لینک دانلود این کتاب و همه‌ی کتاب‌های سایت برای شما فعال می‌شوند.
(قبلا عضو شده‌اید؟ وارد شوید)
