در بررسی تاریخ استعمار به حوادثی برخورد خواهیم کرد که به راحتی نمی‌توان از کنار آنها گذشت و هر فردی که کوچکترین پایبندی به ارزش‌های انسانی داشته باشد، پذیرش حوادث برایش سخت است. اما اطلاع از این حوادث برای درک بهتر واقعیت دنیای جدید انکار ناپذیر است.
یکی از این حوادث «جنگ تریاک» است. جواهر لعل نهرو در کتاب نگاهی به تاریخ جهان، یک نامه را به این جنگ اختصاص داده است. این جنگ در اواخر نیمه اول قرن ۱۹ (۱۸۴۰ تا ۱۸۴۲) میان چین و انگلستان رخ داد. این جنگ نخستین مرحله نفوذ موثر کشورهای استعمارگر در چین بود.
داستان از آنجایی شروع می‌شود که صادرات چای از چین به انگلستان در اوایل قرن نوزده رونق می‌یابد. از آنجایی کالایی در انگلیس وجود نداشت که به چین صادر شود، در نتیجه انگلیس مجبور بود از ذخایر نقره خود به چین بدهد. سیستم پولی انگلیس در آن زمان طلاپایه بود و لذا انگلستان نقره‌هایی را که از مکزیک به دست می‌آورد را باید به چین می‌داد. انگلستان با کاهش ذخیره نقره خود روبرو شد اما این وضعیت مطلوب انگلستان ابرقدرت آن زمان نبود و بریتانیایی‌های حاکم در هند صدور نقره را متوقف کردند.
در نتیجه انگلستان به دنبال راهی برای جبران کسری تراز و حفظ ذخایر نقره خود بود. در این میان تریاک یکی از معدود کالاهایی که در چین قابلیت عرضه داشت. تریاکی که در هند تولید می‌شد و به صورت قاچاق و غیرقانونی به چین می‌رفت و در آنجا به فروش می‌رسید. مصرف تریاک توسط مردم چین، اعتیاد آنان به این ماده مخدر را در پی داشت و از همین‌رو میزان مصرف آن روز به روز افزایش یافت.
در آن مقطع هند تحت استعمار انگلیس بود و انحصار تجارت با این کشور را «کمپانی هند شرقی» در اختیار داشت. کمپانی هندشرقی از تجارت تریاک سود به دست می‌آورد و در نتیجه از رونق گرفتن این تجارت حمایت می‌کرد.
امپراتوری چین در ابتدا توجه‌ای به این مساله نداشت و ممنوعیتی برای این تجارت در نظر نگرفت. اما با افزایش میزان مصرف تریاک در میان مردم و در نتیجه افزایش واردات تریاک و تغییر تراز تجاری، امپراتوری چین تجارت تریاک را ممنوع اعلام کرد. تجار انگلیسی که هیچ محدویتی برای خود قائل نبودند، از تمامی ترفندها برای دور زدن قوانین چین استفاده می‌کردند.
یکی از مهم‌ترین آنها دادن رشوه به مامورین دولتی چین بود. کمپانی هندشرقی تمام توان خود را برای فروش غیرقانونی تریاک در چین و رواج اعتیاد در این کشور به خرج داده بود. فروش غیرقانونی تریاک در چین که در سال ۱۸۰۰ میلادی فقط ۱۰۰ تن بود در سال ۱۸۳۸ میلادی به میزان ۲۶۰۰ تن رسیده بود.
چین پس از مدتی و در ۱۸۳۹ میلادی، زمانی‌که مشاهده کرد تجارت غیرقانونی تریاک متوقف نمی‌شود و این تجارت مردم زیادی را درگیرخود کرده است، یکی از افراد کارامد خود به نام «لین زشو» را مامور مقابله با این تجارتِ خانه‌مان‌سوز کرد. این فرد با جدیت فراوان به مقابله با قاچاق تریاک در چین پرداخت.
لین در ابتدا نامه‌ای به ملکه انگلستان نوشت و از او خواست به دلیل اثرات مصرف تریاک بر مردم، تجارت این ماده مخدر را قطع کند. می‌گویند این نامه هرگز به دست ملکه نرسید.
وی به مرکز اصلی تجارت تریاک در بندر «کانتون» رفت و در آنجا برخورد بسیار جدی و بدون انعطاف با تجار خارجی تریاک کرد. وی تمام راه‌های دسترسی به بندر کانتون را مسدود کرد و تجار خارجی را در شهر محبوس کرد. تامین کنندگان تریاک را در کارخانه‌ها زندانی کرد. سربازان چینی را به سراغ کشتی‌های انگلیسی فرستاد و آنها را به خارج آب‌های سرزمینی چین برد و در آنجا تریاک‌ها را از بین برد. همچنین از ناخداهای کشتی‌های خارجی تعهد گرفت که از آوردن تریاک به چین خودداری کنند و گرنه اجازه پهلوگیری در بنادر چین را نخواهند داشت.
گویا در حدود ۱۱۰۰ تن تریاک توسط این فرد کشف و نابود شد. این کار خسارت اقتصادی بزرگی به تجار انگلیسی وارد کرد و امپراتوری انگستان و مجلس آن این اتفاق را برنتابیدند و به چین لشگر‌کشی کردند.
یک ناو جنگی بریتانیا بندر کانتون را بمباران کرد و نظامیان بریتانیایی «مجمع‌الجزایر شوسان» در نزدیکی بندر کانتون را تصرف کردند. سپس چند کشتی جنگی بریتانیا رودخانه «یانگ‌تسه‌کیانگ» را پیمودند و شهر نانکن (نانجینگ امروزی) پایتخت جنوبی چین را مورد تهدید قرار دادند و حکومت امپراتور «تائوکوئانگ» را ناگزیر به تسلیم شدن در مورد خواسته‌هایشان کردند.
این اقدام که بعدها «سیاست توپخانه» نامیده شد به پیمان ننگین نانکن منجر شد. امپراتور ناگزیر شد حق تردد آزادانه در خاک چین را به اتباع بریتانیا بدهد و خسارتی به مبلغ ۲۱ میلیون دلار نقره را به دولت بریتانیا بپردازد.
امتیازاتی که بریتانیا از امپراتوری چین گرفت عبارت بود از:
۱ – واگذاری هنگ کنگ به پادشاهی بریتانیا به صورت اجاره محدود که البته تا سال ۱۹۹۷ به درازا کشید. این منطقه از سوی انگلیس منطقه آزاد تجاری شد.
۲ – پنج بندرگاه چین که انگلیسیها در آن حق اقامت و تجارت داشتند، به روی بریتانیا گشوده شد.
۳ – قانون کاپیتولاسیون
۴ – نرخ عوارض کالاهای وارداتی کاهش یافت و به رقمی در حدود ۳ تا ۵ درصد رسید.
پس از جنگ و قبول این قرارداد از سوی چین امپراتور چین نامه‌ای به ملکه انگلستان نوشت و در آن از مضرات مصرف تریاک توسط مردم گفت و از ملکه درخواست کرد تا محدودیتی برای تجارت این ماده مخدر در نظر بگیرد. اما توجهی به این نامه نیز نشد.
برای دولت‌های استعماری هیچ‌گاه زندگی مردم، حقوق آنها و سایر ارزش‌های انسانی مطرح نبوده است. جنگ تریاک یکی از شواهد تایید‌کننده این مدعا است.
