یکی از چالش‌برانگیزترین مسائلی که احتمالا هر انسانی یک بار در عمر خود به آن فکر می‌کند، این موضوع است که نخستین و اولین انسان روی کره زمین چه کسی بوده است؟
پاسخ به این پرسش را باید از جنبه‌های گوناگون دید و بررسی کرد. علم دیدگاه خاص خود را دارد و ادیان دیدگاهی دیگر. همچنین ادیان مختلف نیز نظریه یکسانی نداشته و هر یک نخستین انسان روی زمین را با نامی منحصر به فرد معرفی می‌کند.
در این مقاله می‌خواهیم به بررسی چند و چون این مسئله از دیدگاه‌های گوناگون پرداخته و ببینیم اولین انسان روی زمین چه کسی بوده است. با کافه کتاب همراه باشید.
اولین انسان از دیدگاه ادیان ابراهیمی
هر سه دین ابراهیمی یعنی اسلام، مسیحیت و یهودیت در این مورد اتفاق نظر دارند که نخستین انسان‌های زمین، آدم ابوالبشر (ع) و حوا بودند. داستان خلقت در هر سه دین از قرار زیر است:
خداوند پس از خلق آسمان‌ها و زمین و دیگر موجودات زنده و گیاهان و آب‌ها، آدم و حوا را از خاک بساخت و سپس از روح خود در آن‌ها دمید تا جان بگیرند. آدم و حوا در بهشت ساکن شدند اما پس از مدتی دچار خطایی شده و به زمین تبعید شدند و زندگی انسانها روی زمین از همین لحظه آغاز گردید.
این نظریه همان‌گونه که گفته شد در میان هر سه دین اسلام و مسیحیت و یهودیت مورد پذیرش و باور است. تنها شاید جزئیات آن‌ها متفاوت باشد. برای مطالعه کامل این ماجرا به نقل از دین مبین اسلام و ادیان ابراهیمی، به لینک زیر مراجعه کنید:
 |
همچنین در باور برخی از فرقه‌های ضاله یهودیت و در کتاب تلمود آمده است که نخستین انسان مذکر آدم بود و نخستین انسان مونث لیلیث (یا لیلیت). سپس لیلیث گمراه شد و خداوند حوا را آفرید تا همسر آدم باشد. این نظریه البته از بیخ و بن انحرافی و غلط است.
ما عقیده داریم که نظریه اسلامی مبتنی‌بر خلقت آدم به عنوان نخستین انسان مذکر و حوا در جایگاه نخستین انسان مونث، حقیقتی محض بوده و دیدگاه‌های تلمود را نمی‌پذیریم.
زرتشتیان چه عقیده‌ای دارند؟ نخستین انسانها در باورهای آریایی
داستان آفرینش و خلقت نخستین انسانها به باور زرتشتیان بسیار جالب توجه است و نشات گرفته از اساطیر ایرانی می‌باشد. در باورهای قدیمی و کهن‌سال آریایی چنین آمده است که:
نخستین موجودی که روح انسانی داشت کیومرث بود. او تنها روح انسان را داشت و شمایلش شبیه به آدمیزاد نبود. در جریان حمله اهریمن به آفریده‌های اهورامزدا، کیومرث کشته شد و خون او در زمین جاری گشت. از نطفه و خون کیومرث دو گیاه ریواس از زمین رویید. گیاه نه مشیا و گیاه ماده مشیانه نام داشت.
این دو گیاه رشد کرده و دوشادوش یکدیگر بزرگ شدند. سپس به آرامی تکامل یافته و از زمین جدا شده، به هیبت آدمیزاد درآمدند. با ازدواج و جوفتگیری مشیا و مشیانی، نسل بشر بر روی زمین گسترده گردید…
این داستن با جزئیات دقیق و افسانه‌ای و مطالب جالب توجه اساطیری آن، در کتاب‌های زرتشتی نظیر اوستا، دینکرد و بندهش به‌گونه مفصل توضیح داده شده و تشریح گردیده است.
نخستین انسان بر پایه اطلاعات دیرینه‌شناسی
کشف فسیل‌های گوناگون از قدیمی‌ترین و کهن‌ترین انسانها در آفریقا با قدمت چند میلیون سال، این فرضیه را محتمل کرده است که نخستین انسانها قطعا در آفریقا (در شرق آفریقا) زندگی می‌کردند. در کتاب انسان خردمند (Download Sapiens PDF) آمده است که انسانها از شرق آفریقا وارد خاورمیانه شده و از آن‌جا به آسیا و اروپا رفتند. سپس شاخه‌ای از طریق تنگه برینگ وارد قاره آمریکا شدند و شاخه‌ای دیگر از طریق جزایر جنوب‌شرق آسیا به استرالیا رسیدند.
دانش دیرینه‌شناسی و بررسی فسیل‌های باقیمانده از انسان‌های بدوی، این نکته را مشخص کرده است که قدیمی‌ترین انسان در حدود «چهار میلیون و ۶۷ هزار سال پیش» در آفریقا زندگی میکرده است.
این داداش‌مون که می‌بینید، قدیمی‌ترین بابابزرگ شناخته‌شدهٔ ماست که حدود ٣ میلیون و ۶٧ هزار سال پیش در آفریقا زندگی میکرده.
اسکلت این پدربزرگمون، نشون میده که نسل اولیهٔ ما انسانها بعد از جهش ژنتیکی و جداشدنمون از میمون‌های دیگه، قدکوتاه‌تر و پاکوتاه‌تر از انسان‌های امروزی بودن pic.twitter.com/aTHZMwdFup
— 𝕭ahmanAnsari ҉ 𓄂𓆃 (@Ansari_Bahman) November 23, 2021
البته باید توجه داشت که این موضوع با داده‌ها و یافته‌های فعلی باستان‌شناختی مطرح شده است و ممکن است در آینده با یافتن فسیل‌های قدیمی‌تر، نخستین انسان بر پایه یافته‌های باستان‌شناسی نیز تغییر کند!
نخستین انسانها بر پایه نظریه فرگشت و داروینیسم
چارلز داروین عقیده داشت که همه موجودات زنده‌ی روی زمین دارای یک پدر مشترک هستند. او معتقد بود که جهش‌های ژنتیکی باعث گردید تا نک‌سلولی‌ها به چندسلولی و سپس به ماهی‌ها، دوزیست‌ها، خزندگان، پرندگان و پستانداران تبدیل شوند و انسان نیز برآیند همین تکامل است.
در این نظریه آمده است که انسان در جریان یک جهش ژنتیکی از دیگر موجودات زنده منشعب گردید. سپس به مرور زمان و در اثر جهش‌های ثانویه حاصل از جهش اولیه، مغز آن بزرگ‌تر و تغییراتی در اندام وی حاصر آمد. این موضوع در کتاب انسان خردمند نیز آمده است که خلاصه آن چنین است:
View this post on Instagram
نظریه داروین پایه و بنیان و اساس علم تکامل یا فرگشت را بنا نهاد. او نخستین بار دیدگاه‌های خود را در کتاب منشا انواع (خاستگاه گونه‌ها) منتشر کرد. سپس در سال‌های بعدی بسیاری از زیست‌شناسان، مورخان، باستان‌شناسان و پژوهشگران علوم گوناگون نظریات او را باز کرده و بسط و گسترش دادند. برخی از این نظریات را در کتاب‌های زیر می‌توانید مرور و مشاهده کنید:
- منشا انواع (خاستگاه گونه‌ها)
- فرگشت انسان
- داروینیسم و تکامل
- فرگشت و ژنتیک
- اجداد بشر
- میمون برهنه
- از میمون تا انسان
آیا روزی متوجه خواهیم شد که نخستین انسان روی کره زمین چه کسی بود؟
این بحث بسیار جالبی است. در قرآن (سوره بقره، آیه ۳۰) آمده است:
و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینى خواهم گماشت»، [فرشتگان] گفتند: «آیا در آن کسى را مى‌گمارى که در آن فساد انگیزد، و خون‌ها بریزد؟ و حال آنکه ما با ستایش تو، [تو را] تنزیه مى‌کنیم؛ و به تقدیست مى‌پردازیم.» فرمود: «من چیزى مى‌دانم که شما نمى‌دانید.»
برخی از علما و پژوهشگران معتقدند که این آیه اثبات می‌کند قبل از خلقت آدم و حوا نیز در روی زمین انسان‌نماهایی زندگی می‌کردند. چرا که اگر انسانی تا آن لحظه آفریده نشده بود، فرشتگان و ملائکه از کجا می‌دانستند که انسانی که قرار است خلق شود، مشغول فساد و خون‌ریزی خواهد شد؟ آیا این به این معنا نیست که آن‌ها انسان‌‌هایی را قبلا دیده بودند که به صورت نیمه‌وحشی و خون]وار زندگی می‌کردند؟
اگر چنین باشد باید آدم و حوا را نخستین انسان‌های هوشمند یا متمدن نامید. به هر روی اگر چنین باشد، این آیه قرآن کاملا دین و علم را همسو می‌کند و اثبات می‌نماید که انسان‌های بدوی پیش از انسان‌ّای متمدن همچون جانوران وحشی روی زمین می‌زیستند.
با این تفاسیر، آیا روزی بالاخره خواهیم فهمید که آن انسان‌های بربر و که حتی پیش از آدم روی زمین بودند، از کجا آمده، چگونه زندگی می‌کردند و نخستین فرد در میان آن‌ها چه کسی بود؟ هنوز هیچ جوابی برای این سوال‌ها وجود ندارد. شاید در آینده و با کشف کشدن فسیل‌ّای بیشتر و همچنین پیشرفت بیشتر علم و دانش باستان‌شناسی و انسان‌شناسی، بتوان پاسخی برای این قبیل پرسش‌ها به دست آورد.
نتیجه‌گیری و سخن پایانی
بحث بر سر این که نخستین انسان روی زمین چه کسی بود همیشه در میان انبوه نظرات مختلف داغ بوده و حذابیت خاص خود را داشته است. از قدیمی‌ترین ایام انسانها در جستجوی یافتن جد اعلای خود بوده‌اند.
در این میان و همان‌گونه که در این مقاله نیز بدان پرداخته شد، ادیان گوناگون نظرات متفاوتی از علوم زیستی دارند. این تفاوت‌ها کم کم در حال رسیدن به تشابهات است و گمان می‌رود در آینده‌ای نزدیک علم و دین دست در دست یکدیگر داده و پاسخ دقیقی برای این پرسش قدیمی را ارائه دهند.
یافته‌های باستان‌شناسی و تاریخی اندک اندک و روز به روز به سمت و سویی حرکت می‌کند که دیدگاه اسلامی مبنی بر خلقت حضرت آدم به عنوان نخستین بشر، در آینده نزدیک حتی مورد تایید علم نیز قرار خواهد گرفت.
