دو واژه هندسه و ریاضیات از واژگان پرکاربردی هستند که اغلب باور عموم بر این است که هر دو واژه عربی هستند. در این مقاله کوتاه قصد دارم تا این موضوع را بشکافم و معنای هر دو واژه را واکاوی کنم.
ریشه واژه هندسه
باور عمومی میگوید که مهندس واژهای عربی و برگرفته از هندسه است! بسیار خب! حالا بفرمایید معنای هندسه چیست؟!
هندسه یک واژهٔ پارسی است که وارد زبان عربی شده است. این واژه در زبان پهلوی (پارسی میانه) هنداچک (handâčak) تلفظ میشد. در طی روند تلطیف زبان، هنداچک به انداچک و انداچه تبدیل شد. و نهایتا همین واژه است که در پارسیدری و سپس پارسینو (فارسی) به “اندازه” تغییر یافته است.
امروزه گروهی از کُردها نیز بجای مهندس، همچنان میگویند «اندازهیار» (به رسمالخط کُردی: ئَهندازیار) و در زبان لُری نیز «هَندا» در معنای اندازه بهکار میرود.
ریاضیات در زبان پارسی باستان
دانش ریاضیات و محاسبه در زبان پارسیباستان: مزداهیک (mazdâhik) نامیده میشد. همین لغت است که بعدها وارد زبان انگلیسی شده و به صورت mathematic درآمده.
حال ببینیم مزداهیک یعنی چه؟
واژهٔ «مزدا» به معنای دانا میباشد. مثلا کلمهٔ مشهور اهورامزدا از دو بخش اهورا+مزدا تشکیل شده و معنای آن اهورای دانا است.
دنبالهٔ «هیک» در آخر این واژه نیز تلفظ قدیمیِ همان پسوند «ای» و «یی» است که امروزه در آخر بسیاری از کلمات مثل: زیبایی (زیبا+یی) کاربرد دارد. بنابراین خیلی ساده:
مزدا+هیک = دانا+یی
پس دانش مزداهیک به زبان امروزی: «دانش دانایی» است و از آنجایی که علم محاسبه اعداد، علمی نسبت به دیگر دانشها سختتر و بهخصوص در زمانهای که خبری از ماشینحساب و تکنولوژی نبود، کاری دشوار بود، افرادی که به این علم تسلط داشتند داناتر از دیگر افراد جلوه میکردند و بنابراین به این دانشی که امروز به نام ریاضیات میشناسیم، در قدیم «مزداهیک» یا به زبان سادهٔ خودمان، «دانش دانایی» میگفتند.
نویسنده: بهمن انصاری
