نظریه بیگ بنگ (مه‌بانگ) یکی از نظریه‌های اصلی در زمینهٔ کیهان‌شناسی است که به توضیح منشأ و تکامل کیهان می‌پردازد. این نظریه بیان می‌کند که جهان حدود ۱۳.۸ میلیارد سال پیش از یک وضعیت بسیار چگال و داغ آغاز شده است. در طی این انفجار عظیم، فضا، زمان، ماده و انرژی به وجود آمده‌اند و از آن زمان تا کنون جهان در حال انبساط است.
مراحل کلیدی بیگ بنگ
نقطه تکینگی اولیه: در لحظه صفر، تمامی ماده و انرژی کیهان در یک نقطه فوق‌العاده چگال و داغ متمرکز بوده است.
تورم کیهانی: در چند لحظه پس از بیگ بنگ، جهان با سرعتی بسیار بیشتر از سرعت نور منبسط شد. این دوره تورم کیهانی باعث همگن و یکنواخت شدن جهان شد.
انبساط و سرد شدن: پس از تورم، جهان همچنان به انبساط ادامه داد ولی با سرعت کمتری. با انبساط، دما و چگالی جهان کاهش یافت.
تشکیل ذرات بنیادی: با کاهش دما، شرایط برای تشکیل ذرات بنیادی مانند کوارک‌ها و الکترون‌ها مهیا شد.
تشکیل هسته‌ها: در حدود چند دقیقه پس از بیگ بنگ، پروتون‌ها و نوترون‌ها ترکیب شده و هسته‌های اتمی اولیه، مانند هلیوم و هیدروژن، را تشکیل دادند.
تشکیل اتم‌ها: پس از حدود ۳۸۰ هزار سال، دما به حدی کاهش یافت که الکترون‌ها توانستند به هسته‌ها متصل شده و اتم‌ها را تشکیل دهند. این فرآیند به نام “بازترکیب” شناخته می‌شود و باعث شد جهان شفاف شود و تابش زمینه کیهانی آزاد گردد.
تابش زمینه کیهانی (CMB): این تابش که به عنوان بازمانده‌ای از بیگ بنگ در سراسر جهان پخش شده است، یکی از قوی‌ترین شواهد برای صحت این نظریه است.
انبساط جهان: مشاهدات ادوین هابل نشان داد که کهکشان‌ها در حال دور شدن از ما هستند، که نشان‌دهنده انبساط مداوم جهان است.
ترکیب شیمیایی کیهان: نسبت‌های دقیق عناصر سبک مانند هیدروژن و هلیوم با پیش‌بینی‌های بیگ بنگ سازگار است.
اهمیت نظریه بیگ بنگ
این نظریه پایه‌ای برای فهم چگونگی آغاز و تکامل جهان است و به سوالات بسیاری در زمینه کیهان‌شناسی پاسخ می‌دهد. با این حال، هنوز سوالات بسیاری باقی مانده‌اند که محققان در تلاش برای پاسخ به آن‌ها هستند، از جمله ماهیت دقیق ماده تاریک و انرژی تاریک که بخش بزرگی از جرم و انرژی جهان را تشکیل می‌دهند.
فرگشت تا امروز
4/5 میلیارد سال پیش، و پس از وقوع بیگ‌بنگ زمین شکل گرفت.
3 میلیارد سال پیش، نخستین تک‌سلولی‌های غیرهوازی احتمالا بر اثر برخورد شهاب‌سنگ‌ها وارد زمین شدند.
2/1 میلیارد سال پیش، به آرامی اکسیژن در اتمسفر زمین نهادینه شد.
600 میلیون سال پیش، نخستین چندسلولی‌ها بر اثر جهش‌های ژنتیکی به وجود آمدند. پس از آن نیز میلیون‌ها سال طول کشید تا این چندسلولی‌های ابتدایی، به ماهی‌های بدون استخوان و ساده تبدیل شوند.
360 میلیون سال پیش، ماهی‌های ابتدایی، در روند فرگشت، به صورت ماهی‌های استخوان‌دار درآمدند. نمونه‌های پیش‌رفته‌تر آب‌زیان همچون خرچنگ‌ها نیز شکل گرفتند و همزمان از میان برخی از گونه‌های آب‌زی، دوزیستان به وجود آمدند. در ادامه روند فرگشت و در طی میلیون‌ها سال بعد، خزندگان از دوزیستان منفک شدند.
200 میلیون سال پیش خزندگان در تمام زمین پراکنده و دایناسورها حاکمان بلامنازع زمین گردیدند. همزمان بر اثر جهش ژنتیکی در سلول‌های یکی از گونه‌های خزنده به نام “سگ‌دندان”، نخستین پستانداران به وجود آمدند.
65 میلیون سال پیش با انقراض دایناسورها، پستانداران در تمام زمین پراکنده شده و شروع به ازدیاد نسل کردند.
4 میلیون سال پیش گونه‌ای “آسترالوپیتکوس‌ها” شاخه‌ای از کَپی‌های جنوبی (از خانواده میمون‌ها) در شمار نخستین شِبهِ‌میمون/شِبهِ‌انسان‌ها منفک شد.
2/5 میلیون سال پیش انسان‌های ماهر (هومو هابیلیس) با توانایی صحبت کردن محدود و استفاده‌ی کم از تخیل، از شاخه آسترالوپیتکوس‌ها منفک شدند.
1/7 میلیون سال پیش، انسان‌های راست‌قامت (هومو اِرِکتوس) با مغز بزرگتر از گونه‌های قبلی از آفریقا خارج و در آسیا و اروپا پراکنده شدند.
600 هزار سال پیش، انسان‌های هایدلبرگ از شاخه انسان‌های راست‌قامت در اروپا و آسیا پراکنده بودند.
150 هزار سال پیش، هومو نئاندرتال‌ها از شاخه هومو هایدلبرگ‌ها حاکمان آسیا و اروپا شدند.
100 هزار سال پیش، انسان‌های هوشمند (هومو ساپیِن) که شاخه دیگری از انسان‌های راست قامت بودند از آفریقا خارج شده و در آسیا و اروپا رقیب انسان‌های نئاندرتال گردیدند.
30 هزار سال پیش به دلایل نامعلومی نئاندرتال‌ها منقرض شدند و هومو ساپیِن‌ها (اجداد ما) در تمام زمین پراکنده شدند. تا این زمان گونه‌های دیگر انسانی نیز در آفریقا و نقاط دیگر منقرض شده بودند.
7 هزار سال پیش نخستین تمدن‌ها شکل گرفت.
2/5 هزار سال پیش نخستین امپراتوری‌ها تشکیل شد.
150 سال پیش انقلاب صنعتی رخ داد و پیشرفت تکنولوژی با سرعت خیره‌کننده‌ای شتاب گرفت.
و امرو ما خود را اشرف مخلوقات فرض می‌کنیم!
نویسنده: بهمن انصاری
در کافه کتاب بخوانید:
