ظاهرا تمام اقوام آریایی، هزاران سال پیش در یک نقطه واحد زندگی می‌کردند. این نقطه واحد و مشترک کمابیش پیرامون خوارزم و سغد و بخارا و فرارود بوده است. منابع تاریخی و باستان‌شناسی به ما می‌گوید که در میان خیل عظیم خدایان و مظاهر طبیعت که در میان اقوام آریایی پرستش می‌شده است، یک نام عام نیز وجود داشت: ” دَئِوَه ” = ” دیو “
دیو در فرهنگ‌های باستانی فلات ایران
این دیوها که یا به یک دسته خاص از خدایان و یا به مجموع تمام خدایان اطلاق می‌شده، تقریبا در معنی امروزی واژه “خدایان” به کار می‌رفته است.
رفته رفته کوچ آریاییان از مناطق شرقی فلات ایران آغاز شد و بنابر مشهور، یک دسته از آریاییان به شبه‌‌قاره هند، هسته اصلی این قوم به فلات مرکزی و غربی ایران و دسته سوم نیز بعدها از طریق جنوب روسیه و شمال دریای مازندران به اروپای شرقی کوچ کردند.
آن دسته از آریایی‌هایی که به ایران کوچ کردند، در حدود سه‌هزار سال پیش، با پیدایی زرتشت و گسترش دین او، دین و باور خود را از دیگر اقوام آریایی متمایز کردند. زرتشت در سرودهای گات‌ها (که تا امروز نیز باقی مانده) طی یک رفورم دینی همه دیوهای (=خدایان) مورد پرستش را دروغ و باطل خوانده و مردم را به پرستیدن یک خدای واحد با نام “اهورامزدا” دعوت کرد.
درست از این زمان در ایران با پیشرفت واژه اهورامزدا، واژه دیو نیز به خود بار منفی گرفته و در ردیف شیاطین و موجودات پستِ دشمنِ اهورامزدا و مزداپرستان قرار گرفت. به مرور در دین زرتشتی هر رویداد بد نیز به یک دیو منتسب شد: دیو خشکسالی، دیو مرگ، دیو اندیشه بد، دیو غرور و…
اما در میان دیگر اقوام آریایی نام دیو همچنان با بار مثبت، زنده ماند و به حیات خود ادامه داد. به‌گونه‌ای که در “ریگ‌ودا” مقدس‌ترین و کهن‌ترین کتب هندوها، دیوها مورد ستایش قرار گرفته و اسوراها (اهوراها) در شمار خدایانی منفی و پست، مورد لعن و نفرین قرار گرفتند. همزمان یونانی‌ها نیز که ظاهرا آریایی‌تبار بودند، واژه دیو را با تغییری محسوس، “زئوس”، نامیدند.
این دو نوع نگرش متفاوت به دیو، تا امروز نیز تداوم دارد. چنان‌که ما ایرانی‌ها، دیوها را موجوداتی شرور می‌دانیم. اما در هندوستان همچنان دیوها خدایانی مقدس و درخورد ستایش قلمداد می‌شوند. در شاخه اروپایی آریایی‌ها نیز تا امروز واژه دیو به معنای خدا به کار می‌رود. من‌باب‌مثال “دَئوس” در فرهنگ لاتین، “دی‌اُ” در فرهنگ فرانسه و “دِئیتی” در فرهنگ انگلیسی و “دیا” در فرهنگ ایرلندی دگرگون شده واژه دیو هستند که به معنای خدا مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نویسنده: بهمن انصاری
دیوها در یک معبد بودایی در کامبوج که جنبه مقدس دارند.
