حسن صباح از ایرانیانی بود که در دوره سلجوقی قیام کردند.
مذهب وی و پیروانش شیعه اسماعیلیه نزاریه یا شیعه هفت امامی بود که امامت را بعد از امام جعفرصادق حق فرزند وی اسماعیل دانسته و او را موعود (آخر الزمان) و امام آخر می‌دانستند.
حسن صباح اهل ری بود وپدرش او را به مدرسهٔ امام موفق (نیشابور) برد تا نزد او تحصیل کند. حَسن صبّاح پس از قبول مذهب اسماعیلی در سال 464 ق، مدتی در مصر بود و سپس به ایران بازگشت. او در ابتدا در خوزستان، اصفهان، یزد، کرمان و دامغان، سرگرم دعوت بود و در همان حال، داعیانی به اطراف فرستاد و بسیاری از مردم را به مذهب خود درآورد.
تحقیق و پژوهش دربارهٔ این فرقه، مخصوصا باطنیان الموت کار دشواری است؛ زیرا باید مطالب را از بین صدها لعن و نفرین و تعریف و تمجید دریافت. علت نامیده شدن آنها به باطنی سه مورد ذکر شده:
– چون طرفداران حسن صباح دین خود را مخفی می‌کردند به باطنی معروف شدند.
– آنها معتقد بودند که آنچه را که در دین‌شان به آن اعتقاد دارند از باطن قرآن و معانی درونی دین برداشت می‌کنند و بنابراین باطنی نامیده شدند.
– هدف باطنی انها بازگردانیدن ایران به شکوه و عظمت پیش از حمله اعراب بود.
هدف اصلی حسن صباح بازگردانیدن ایران به شکوه و عظمت پیش از حمله اعراب بود و از آنجایی که حسن صباح یک دین جدید را ترویج می‌کرد و با خلفای عباسی و حکام سلجوقی دشمن بود، بنابراین در ایران مخالفان بسیاری پیدا کرد و خلفای عباسی بر ضد او رسالاتی سرشار از دروغ منتشر می‌کردند و او را فردی خون‌خوار و ستمکار معرفی می‌نمودند.
شیوهٔ حسن صباح در از بین بردن مخالفان کشتن مستقیم افراد به همراه جانفشانی قاتل بود.
در برخی منابع آمده است حَسن مردی معتقد و خشک بود و دو پسر خود را به سبب تخلّفات مذهبی کشت. او با سلطنت ارثی مخالف بود و پس از خود یکی از سردارانش را به جای خویش برگزید.
مکتب صباح که به الموتیان نیز شناخته می‌شد، به نام فدائیان معروف بود. آنها اولین افرادی بودند که هدف را برتر از وسیله می‌دانستند و به خود اجازه می‌دادند با تظاهر و تزویر، به سازمان دشمن نفوذ کنند.
آنها فقط مخالفان خود را که برای گسترش فرقه اسماعیلیه خطر ناک می‌دیدند می‌کشتند، هر چند مسائل ناشی از اشغال ایران و فساد روزافزون خلفای عباسی در رشد و گسترش این جنبش بی‌تاثیر نبود
فداییان باطنی، بسیاری از سران سلجوقی را کشتند و این کار را نیز در زمان جانشینان حسن صباح از جمله کیابزرگ امید ادامه دادند. نهضت آنان نزدیک به ۹۵ سال ادامه داشت تا اینکه هلاکوخان شعلهٔ این جنبش را خاموش کرد و آخرین رهبر آنان که رکن الدین خورشاه نام داشت را به قتل رسانید.
حسن صباح و اسماعیلیون: تاریخ و تأثیر یک فرقه باستانی
حسن صباح، بنیان‌گذار فرقه اسماعیلیون نزاریه، یکی از شخصیت‌های مهم تاریخ اسلامی و سیاسی قرون وسطی است. او که در قرن یازدهم میلادی می‌زیست، نقش قابل توجهی در تاریخ ایران و خاورمیانه ایفا کرد. اسماعیلیون که تحت رهبری حسن صباح به فعالیت پرداختند، تأثیر عمیقی بر تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منطقه گذاشتند.
همچنین بنگرید به:
سرگذشت حاجی بابای اصفهانی
شاه سلطان حسین صفوی
تعلیمات اجتماعی
تبری و مقبره الشعرا
تحلیل مدرن سیاسی اجتماعی
از میمون تا انسان
دین ایرانی بر پایه متون مهم یونانی
تقویم انگیزشی
تولدی دیگر
شخصیت‌شناسی به زبان ساده
حسن صباح: زندگی و تأسیس فرقه
حسن صباح در سال ۱۰۴۸ میلادی در قزوین، در شمال ایران کنونی، به دنیا آمد. او از یک خانواده اشرافی و دانشمند بود و تحصیلات خود را در علوم اسلامی و فلسفه ادامه داد. حسن صباح با توجه به آموزش‌های عمیق و تجربه‌های خود، به تشکیلات اسماعیلیون پیوست و تحت تأثیر این مکتب فکری و مذهبی قرار گرفت.
در اوایل قرن یازدهم، حسن صباح به دلیل اختلافات مذهبی و سیاسی با حکومتی که در آن زمان در ایران حاکم بود، تصمیم به ایجاد یک فرقه جدید گرفت. او در سال ۱۰۹۰ میلادی، قلعه‌ای به نام “آلموت” در شمال ایران، در کوه‌های البرز، را به عنوان پایگاه خود انتخاب کرد و از آنجا فعالیت‌های خود را آغاز کرد.
اسماعیلیون نزاریه
فرقه اسماعیلیون نزاریه به رهبری حسن صباح، تحت عنوان “حشاشین” یا “آسیابیون” نیز شناخته می‌شود. این فرقه به دلیل روش‌های تند و افراطی خود و همچنین فعالیت‌های سیاسی و نظامی‌اش شهرت یافت. اعضای این فرقه معتقد به وجود یک “امام” خاص بودند که باید رهبر دینی و دنیوی آنان باشد. حسن صباح با استفاده از روش‌های انقلابی و نظامی، کنترل مناطق وسیعی از ایران و عراق را به دست آورد و تهدیدی جدی برای دولت‌های محلی و اسلامی ایجاد کرد.
ویژگی‌های سیاسی و نظامی
اسماعیلیون نزاریه تحت رهبری حسن صباح، شبکه‌ای از قلعه‌های کوهستانی را ایجاد کردند که به عنوان پایگاه‌های استراتژیک و نظامی عمل می‌کردند. این قلعه‌ها، که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود به سختی قابل دسترسی بودند، امکان مقاومت در برابر حملات دشمنان را به اسماعیلیون می‌دادند. حسن صباح به خاطر توانایی‌های نظامی و استراتژیک خود، توانست تهدیدات جدی برای سلطنت‌های مختلف ایجاد کند و حتی به ترور شخصیت‌های مهم سیاسی نیز دست بزند.
سقوط و میراث
پس از درگذشت حسن صباح در سال ۱۱۲۴ میلادی، فرقه اسماعیلیون نزاریه با مشکلات داخلی و فشارهای خارجی مواجه شد. در نهایت، سلطنت سلجوقیان و سپس مغول‌ها، توانستند به این فرقه پایان دهند و کنترل مناطق تحت سلطه آنان را به دست گیرند. با این حال، میراث حسن صباح و اسماعیلیون نزاریه در تاریخ ایران و خاورمیانه به عنوان نمونه‌ای از فعالیت‌های سیاسی و مذهبی در دوران قرون وسطی باقی مانده است.
حسن صباح و اسماعیلیون نزاریه نقشی مهم و پیچیده در تاریخ اسلامی و سیاسی قرون وسطی داشتند. فعالیت‌های آنان نه تنها تأثیرات عمیقی بر سیاست و جامعه آن زمان گذاشت، بلکه در تاریخ سیاسی و نظامی منطقه نیز به عنوان نمونه‌ای از فعالیت‌های انقلابی و استراتژیک شناخته می‌شود. میراث این فرقه همچنان در مطالعات تاریخی و فرهنگی به عنوان موضوعی جالب و تأمل‌برانگیز باقی مانده است.
دانلود کتاب حسن صباح چهره شگفت‌انگیز تاریخ
دانلود کتاب قلاع اسماعیلیه
دانلود کتاب تاریخ اسماعلیه
