کوروش کبیر، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ جهان است که نه‌تنها به دلیل فتوحاتش، بلکه به خاطر شیوه حکومت‌داری، عدالت‌خواهی و احترام به فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، در یادها مانده است. در این مقاله، ابتدا مروری بر زندگی کوروش خواهیم داشت، سپس به کاخ‌های او در پاسارگاد و در نهایت به نگاره مرد بالدار در پاسارگاد، که برخی آن را عکس واقعی کوروش کبیر می‌دانند، می‌پردازیم.
۱. نگاهی به زندگینامه کوروش کبیر
کوروش در حدود ۵۹۰ پیش از میلاد در انشان (استان فارس امروزی) به دنیا آمد. پدرش کمبوجیه یکم، پادشاه پارس، و مادرش ماندانا، شاهزاده مادی، بود. او پس از به قدرت رسیدن، امپراتوری ماد را سرنگون کرد، سپس لیدی و بابل را فتح کرد و نخستین امپراتوری چندملیتی تاریخ را پایه‌گذاری نمود.
کوروش به دلیل عدالت‌خواهی و احترام به حقوق مردم، پادشاهی دادگر و خردمند شناخته می‌شد. استوانه کوروش، که در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، نشان‌دهنده اصول حکومتی اوست و از آن به عنوان اولین منشور حقوق بشر یاد می‌کنند.
مرگ و آرامگاه کوروش
روایات مختلفی درباره مرگ کوروش وجود دارد. برخی منابع همچون تاریخ هرودوت او را در نبرد با ماساگت‌ها کشته‌شده می‌دانند، در حالی که برخی دیگر همچون کوروش‌نامه گزنفون معتقدند که او به مرگ طبیعی در کاخ خود درگذشت. آرامگاه او در پاسارگاد، در منطقه‌ای ساده اما باشکوه ساخته شد و هنوز هم یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی ایران محسوب می‌شود.
۲. کاخ‌های کوروش در پاسارگاد
پس از تثبیت قدرت، کوروش کبیر مجموعه‌ای از کاخ‌ها و بناهای باشکوه را در پاسارگاد، نخستین پایتخت هخامنشیان، بنا کرد.
کاخ اختصاصی کوروش
یکی از مهم‌ترین بناهای پاسارگاد، کاخ اختصاصی کوروش است. این کاخ دارای ستون‌های سنگی بلندی بود و با معماری منحصر‌به‌فرد هخامنشی، ترکیبی از هنر پارسی و بین‌النهرینی را به نمایش می‌گذاشت.
کاخ بارعام (کاخ پذیرایی)
در کنار کاخ اختصاصی، کاخ بارعام قرار داشت که محلی برای ملاقات کوروش با بزرگان، سفیران و فرماندهان بود. این کاخ دارای ستون‌های سنگی با نقوش برجسته زیبا بود.
باغ‌های پاسارگاد
یکی دیگر از شگفتی‌های پاسارگاد، باغ‌های سلطنتی آن بود که نخستین نمونه باغ ایرانی محسوب می‌شود. این باغ‌ها به سیستم پیشرفته آبیاری مجهز بودند و سرسبزی آن‌ها در قلب سرزمین‌های خشک ایران، شکوه خاصی به پایتخت هخامنشیان بخشیده بود.
برای آشنایی دقیق با کاخ‌های کوروش، این کتاب را بخوانید: کتاب کتیبه‌های کوروش
۳. نگاره مرد بالدار در پاسارگاد؛ عکس واقعی کوروش کبیر؟
یکی از مهم‌ترین آثار باستانی پاسارگاد، نگاره مرد بالدار است که بر روی یک سنگ‌نگاره حک شده و در نزدیکی کاخ کوروش قرار دارد.
ویژگی‌های نگاره مرد بالدار
- چهره‌ای شاهانه: این نقش برجسته، مردی را نشان می‌دهد که ریشی بلند و ظاهری پادشاهانه دارد.
- بال‌های سه‌گانه: این مرد دارای سه جفت بال است که شباهت زیادی به نقش فرشته‌ها در تمدن‌های کهن دارد.
- لباس‌های فاخر: لباس او ترکیبی از پوشش ایرانی و نمادهای بین‌النهرینی است.
- کلاه و تاج خاص: بر سر این مرد، نوعی کلاه خاص دیده می‌شود که برخی آن را تاج سلطنتی دانسته‌اند.
آیا این تصویر، چهره واقعی کوروش است؟
نظریات متفاوتی درباره این سنگ‌نگاره وجود دارد و اکثر محققان آن را تصویر کوروش بزرگ می‌دانند. دلایل این انتساب از قرار زیر است:
- برخی پژوهشگران معتقدند که این نقش برجسته، تصویر واقعی کوروش کبیر است و به عنوان یادبودی از او ساخته شده است.
- برخی دیگر آن را نه تصویر واقعی، بلکه نمادی الهی و ایزدی از کوروش می‌دانند که در پاسارگاد قرار داده شده است.
- برخی هم باور دارند که این نگاره، ترکیبی از عناصر مختلف تمدن‌های باستانی است و انتساب آن به کوروش قطعی است اما این که این تصویر از روی چهره واقعی وی ساخته شده یا انتزاعی است، در واقع ترکیبی از هر دو است.
با این حال، به دلیل قرارگیری این سنگ‌نگاره در پاسارگاد و نزدیکی آن به کاخ‌های کوروش، آن را به عنوان تنها تصویر موجود از کوروش کبیر معرفی می‌کنند. همچنین در بالای این سنگ‌نگاره کتیبه‌ای سه‌زبانه وجود داشت که تصویر آن درکتاب‌های جهانگردان اروپایی در قرن‌های هجده و نوزده میلادی ثبت شده است. این کتیبه رمزگشایی شد و نوشته آن چنین بود: «منم کوروش، شاه هخامنشی». امروز این سنگ نگاره شکسته است اما از مندرجات تصاویر کتاب‌های قدیمی‌تر وجود آن اثبات می‌شود و این خود نمایان‌گر این است که این نگاره، متعلق به کوروش بزرگ بوده است.
عکس کوروش کبیر
کوروش کبیر یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ جهان است که علاوه بر فتوحات بزرگ، با سیاست‌های عادلانه و انسان‌دوستانه خود، نامی ماندگار در تاریخ برجای گذاشته است.
پاسارگاد، نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی، هنوز هم شاهدی بر عظمت اوست. کاخ‌های پاسارگاد، آرامگاه کوروش و سنگ‌نگاره مرد بالدار از جمله آثار مهم این مجموعه هستند.
هرچند هنوز عکس واقعی کوروش کبیر در دسترس نیست، اما بسیاری از مورخان نگاره مرد بالدار در پاسارگاد را نزدیک‌ترین تصویر به چهره واقعی او می‌دانند.
برای بررسی سیمای کوروش کبیر از منابع تاریخی، می‌توان به نوشته‌های دو مورخ برجسته یونانی یعنی هرودوت و گزنفون مراجعه کرد. هرچند که هیچ تصویر واقعی از کوروش کبیر در دست نیست، اما این دو مورخ توصیفاتی از ظاهر و شخصیت او ارائه داده‌اند که با نگاره مرد بالدار نیز تطابق دارد.
لذا از مجموع جزئیات نوشته‌های مورخان و تطبیق آن‌ها با سنگ‌نگاره مرد بالدار، می‌توان تصویر کوروش را به شکل زیر بازسازی کرد که به احتمال بسیار زیاد، تصویری نزدیک به چهره واقعی کوروش است:
۴. سیمای کوروش در نوشته‌های هرودوت
هرودوت، تاریخ‌نگار یونانی قرن پنجم پیش از میلاد، در کتاب خود “تواریخ” اطلاعاتی درباره کوروش ارائه داده است. هرچند که برخی از گفته‌های او افسانه‌گونه به نظر می‌رسند، اما می‌توان نکاتی از آن‌ها برداشت کرد.
هرودوت به‌طور مستقیم از چهره کوروش توصیفی ارائه نمی‌دهد، اما داستان تولد او را شرح می‌دهد و اشاره می‌کند که کوروش از نژاد مادها و پارس‌ها بود، بنابراین می‌توان حدس زد که چهره‌ای آریایی با موی مجعد و ریش بلند، مانند سایر پادشاهان ایرانی داشته است.
او همچنین کوروش را پادشاهی خردمند و نیک‌سرشت توصیف می‌کند که مورد احترام مردم بود و در هنگام جنگ نیز از خشونت بی‌مورد پرهیز می‌کرد.
۵. سیمای کوروش در آثار گزنفون
گزنفون، مورخ و سردار یونانی، در کتاب خود “کوروش‌نامه” (Cyropaedia) تصویری بسیار مثبت از کوروش ارائه داده و او را نمونه‌ای از یک پادشاه آرمانی معرفی کرده است.
گزنفون درباره چهره کوروش چه می‌گوید؟
- گزنفون مستقیماً از چهره کوروش چیزی نمی‌گوید، اما او را فردی بلندقد، قوی‌هیکل و خوش‌چهره توصیف می‌کند.
- بر اساس نوشته‌های او، کوروش چشمانی نافذ و سیمایی باشکوه داشت که موجب ابهت و احترام در میان سربازان و مردم می‌شد.
- او همچنین کوروش را خوش‌برخورد، باهوش و نیکوکار توصیف کرده که از ظلم و ستم دوری می‌کرد.
این توصیفات نشان می‌دهد که کوروش نه‌تنها یک پادشاه مقتدر، بلکه رهبری دوست‌داشتنی و کاریزماتیک بوده است.
۶. تطبیق توصیفات تاریخی با نگاره مرد بالدار
با توجه به توصیف‌های هرودوت و گزنفون، می‌توان نگاره مرد بالدار در پاسارگاد را به عنوان تصویری نمادین از کوروش در نظر گرفت:
- ابهت و شکوه پادشاهی: همان‌طور که گزنفون گفته، کوروش چهره‌ای باشکوه و مقتدر داشته که با هیبت مرد بالدار همخوانی دارد.
- لباس سلطنتی و تاج: در نقش مرد بالدار، تاجی خاص بر سر دیده می‌شود که می‌تواند نماد سلطنت و قدرت باشد.
- احترام به فرهنگ‌های مختلف: همان‌طور که کوروش در سراسر قلمرو خود فرهنگ‌های گوناگون را محترم می‌شمرد، این نقش نیز عناصری از فرهنگ‌های مختلف مانند ایرانی، مصری و آشوری را در خود دارد.
بنابراین، نگاره مرد بالدار در پاسارگاد، بهترین و معتبرترین تصویر منتسب به اوست و بسیاری از پژوهشگران آن را به‌عنوان عکس واقعی کوروش کبیر معرفی کرده‌اند.
همچنین بنگرید به:
کوروش کبیر اهل کجا بود؟
اصل‌ونسب کوروش کبیر
کتیبه‌های کوروش
منشور کوروش چه زمانی از ایران خارج شد؟
جملات کوروش بزرگ
نام همسر و فرزندان کوروش
راز بزرگ کتیبه کوروش
متن کتیبه کوروش در پاسارگاد
متن سنگ قبر کوروش کبیر
سخنان بازمانده از کوروش
