روایت‌های مربوط به کردار و اندیشه‌های مزدک و پیروان او، عمدتاً از دل منابع اسلامی استخراج شده است. در این آثار، سخنان پراکنده و گاه متناقضی درباره شخصیت مزدک، باورهای او و رفتار مزدکیان نقل شده و در بیشتر موارد، لقب‌ها و دشنام‌هایی نیز به او نسبت داده شده است. این مقاله با هدف بررسی بازتاب جنبش مزدک در نوشته‌های اسلامی سده سوم تا ششم هجری و تحلیل چرایی داوری‌های گوناگون مورخان مسلمان تدوین شده است.
بررسی منابع نشان می‌دهد که روایت اسلامی از جنبش مزدک به شدت تحت تأثیر ترجمه‌های خدای‌نامه‌ها و منابع پهلوی است. خدای‌نامه‌ها که عموماً بازتاب‌دهنده نگاه موبدان زرتشتی بوده‌اند، تصویری منفی از مزدک ارائه می‌دهند و این رویکرد بعدها به آثار مورخان اسلامی نیز راه یافته است.
با وجود این نگاه یک‌سویه، در برخی آثار ـ از جمله در نوشته‌های نظام‌الملک ـ نشانه‌هایی دیده می‌شود که حاکی از نقش اصلاح‌گرایانه مزدک در ساختار اجتماعی و دینی عصر ساسانی است. با این حال، حتی نظام‌الملک نیز در نهایت با استفاده از تعبیرهایی چون «طرار نابکار» و «سگ»، اسیر همان روایت‌های منفی رایج شده است.
جنبش مزدک، حرکتی مذهبی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بود که در روزگار قباد ساسانی آغاز شد و سرانجام در پایان سلطنت او یا همزمان با پادشاهی خسرو اول انوشیروان سرکوب شد.
رخدادهایی مانند:
- خشکسالی طولانی دوران پیروز ساسانی
- یورش هپتالیان
- افزایش فشار مالیاتی
- قدرت‌گیری اقتصادی و سیاسی طبقه اشراف و موبدان
همگی بستری فراهم کردند که اندیشه‌های مزدک به سرعت گسترش یابد و میان مردم نفوذ پیدا کند. آموزه‌های او بر رهایی جامعه از نابرابری استوار بود و هدفش کاهش کینه، تبعیض و دوگانگی اجتماعی بود.
مزدک در منابع اسلامی
در نوشته‌های مورخان مسلمان سده‌های نخستین هجری (سده اول و دوم)، نامی از مزدک دیده نمی‌شود. اما از سده دوم هجری به بعد، دوباره گروه‌هایی با نام‌هایی چون زندیق، خرم‌دین، باطنی و دیگر عناوین، با جنبش‌های اعتراضی مرتبط دانسته شدند و نام مزدک نیز به تدریج مطرح شد.
نخستین اشاره مستقیم به مزدک، در منابع اسلامی سده سوم هجری دیده می‌شود. از این دوره به بعد، بیشتر مورخان مسلمان با تصویری منفی از مزدک و یارانش سخن گفته‌اند. این روند در سده پنجم و ششم هجری شدت یافته و انواع تهمت‌ها و دشنام‌ها در آثار این دوره ثبت شده است.
پرسش اصلی این پژوهش، بررسی و تحلیل گزارش‌های اسلامی درباره آموزه‌ها، رفتارها و سرنوشت مزدک و مزدکیان است. هدف آن است که با واکاوی روایت‌ها و داوری‌های مورخان مسلمان، علت شکل‌گیری این قضاوت‌ها روشن شود و نشان داده شود که چگونه بخش عمده‌ای از این روایت‌ها، بازتاب مستقیم گزارش‌های موبدان و اشراف ساسانی بوده است؛ گروهی که از جنبش مزدک آسیب دیده بودند و طبیعی بود که روایتی منفی از او ارائه دهند.
دانلود PDF رایگان بازتاب جنبش مزدک در منابع اسلامی
برای دانلود این کتاب، ابتدا باید عضو سایت بشوید.
پس از عضویت، لینک دانلود این کتاب و همه‌ی کتاب‌های سایت برای شما فعال می‌شوند.
(قبلا عضو شده‌اید؟ وارد شوید)
