کتاب نایاب تاریخ بیهقی اثری‌است بی‌همتا از ابوالفضل بیهقی می‌باشد که به سال 385 هجری قمری نوشته شده بود. نسخه حاضر، یک نسخه نایاب از این کتاب است که در سال 1350 خورشیدی به چاپ رسیده است.
معرفی کتاب تاریخ بیهقی
تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی، کتاب ارزشمندی از ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی است که در باب تاریخ سلطنت سلطان مسعود غزنوی نوشته شده اما مطالبی دیگر از وقایع آن دوران و حکومت‌های دیگر نواحی ایران نیز در آن ذکر شده است.
تاریخ بیهقی افزون بر تاریخ غزنویان، قسمت‌هایی درباره تاریخ صفاریان، سامانیان و دوره پیش از پادشاهی سلطان محمود غزنوی دارد. از خصوصیات منحصربفرد این کتاب نایاب آن باشد که در شرح جزییات رویدادها، اثری بی‌نظیر است.
شوربختانه بخش‌های بسیاری از این کتاب نایاب از دست رفته است و آنچه اکنون با نام تاریخ بیهقی برجای مانده با برگهایی از جلد پنجم آغاز و به جلد دهم ختم می شود. درواقع از اصل کتاب که حدودا سی جلد بود، امروز تنها پنج جلد باقی مانده اما همین پنج جلد نیز بسیار چه به لحاظ محتوای تاریخی و چه به لحاظ محتوای ادبی، مفید و حائز اهمیت هستند.
تاریخ بیهقی (نسخه اصلی و قدیمی آن که امروز مفقود شده است) شرح تاریخ ایران زمین از سال 409 تا 470 هجری قمری را دربرداشته است. همچنین روایت‌هایی از تاریخ صدر اسلام نیز آمده است که این‌ها را بیهقی با نقل از دیگر مورخان قدیم مکتوب کرده است.
آن بخش از کتاب تاریخ بیهقی که امروز باقی مانده و اکنون در دسترس ماست، از جلد پنجم کتاب اصلی و مفقود شده تاریخ مسعودی آغاز شده و تا جلد دهم را دربردارد. بازه زمانی این کتاب در بخش‌هایی که باقی مانده است از سال 421 هجری و شرح حوادث پس از مرگ سلطان محمود غزنوی آغاز شده و تا سال 432 هجری که سلطان مسعود به هندوستان گریخت را تشریح می‌نماید.
اهمیت کتاب تاریخ بیهقی
تاریخ بیهقی هرچند که به دلیل ان که در زمان غزنویان نوشته شده و خود ابوالفضل بیهقی به دلیل آن که در دستگاه حکومت غزنویان کار می‌کرد، با نگاهی جانبدارانه به غزنویان نوشته شده است اما این جانبداری به صورت محض نیست و به خوبی به انتقاداتی نیز علیه این سلسله پرداخته است. از همین روی کتاب فوق را می‌توانیم یک اثر قابل اعتماد تاریخی قلمداد نماییم.
نکته دیگر آن است که این کتاب به شکل فوق‌العاده‌ای به شرح و توضیح چند و چون زندگی اجتماعی عامه مردم در آن روزگار و عقاید و باورها و سنن و رسوم رایج ایرانیان در آن عصر پرداخته و همچون یک آیینه ما را با آن دوران روبرو می‌سازد.
دلیل دیگری که بر اهمیت این کتاب می‌افزاید آن است که قلم بیهقی فوق‌العاده سلیس و زیباست و کتاب فوق جدای از آن که دارای اهمیتی بی‌نظیر از لحاظ تاریخی است، به لحاظ ادبی نیز ارزشمند بوده و نمونه یک نثر قدرتمند پارسی است.
چند ویژگی دیگر از این کتاب
باید اذعان داشت که تاریخ بیهقی یکی از مستندترین کتب قدیمی تاریخی است که تا کنون نوشته شده است. این کتاب در شرح جزئیات و همچنین در وفاداری به حقیقت بی‌نظیر است.
این کتاب انقلابی عظیم در تاریخ‌نویسی است. تا پیش از آن اکثر کتب تاریخی تنها شرح رویدادها بدون در نظر گرفتن صحت و سقم ماجراها بود. اما بیهقی کوشید تا کتاب خود را مستند به منابع کرده و در واقع یک اثر علمی خلق نماید.
همچنین کتاب فوق به دلیل آن که بیهقی در دستگاه حکومتی غزنویان کار می‌کرد و با وقایع سیاسی آن دوران کاملا آشنا و نزدیک بود، یک کتاب ارزشمند و مستند تاریخی قلمداد می‌گردد. در ادامه به صورت مفصل به ویژگی‌های این کاب خواهیم پرداخت:
نثر فاخر و ادبی
نثر تاریخ بیهقی از زیباترین نمونه‌های نثر فارسی در قرن پنجم هجری است. زبان آن نه خشک است و نه مصنوعی، بلکه زنده، ساده و در عین حال فصیح و پر از ظرافت‌های ادبی است.
واقع‌گرایی و صداقت در روایت
بیهقی برخلاف بسیاری از مورخان هم‌عصر خود، تلاش کرده رویدادها را بدون تعصب، با دقت و صداقت گزارش کند. او حتی اشتباهات پادشاهان و بزرگان را نیز پنهان نمی‌کند.
توصیف دقیق
یکی از نقاط قوت این اثر، تصویرسازی دقیق از شخصیت‌ها و فضاهاست. بیهقی با نثری توصیفی، خواننده را به دل ماجراها می‌برد.
نگاه انسانی و روان‌شناسانه
بیهقی فقط به ثبت اتفاقات تاریخی نمی‌پردازد؛ بلکه شخصیت‌ها را تحلیل می‌کند، انگیزه‌ها و احساسات‌شان را بررسی می‌کند و از این جهت، تاریخ او بُعد انسانی دارد.
تلفیق تاریخ و ادب
در این اثر، تاریخ‌نگاری و ادبیات به زیبایی در هم آمیخته‌اند. بیهقی گاه طنز به‌کار می‌برد، گاه پند می‌دهد و گاه خواننده را به تفکر وامی‌دارد.
دقت در جزئیات
او حتی وقایع به ظاهر کوچک را نیز با دقت ثبت می‌کند؛ از نامه‌نگاری‌ها گرفته تا آداب دربار و حتی گفت‌وگوهای عادی. این دقت و موشکافی باعث شده است تا ما بتوانیم درک کنیم که مردم در آن عصر چگونه زندگی می‌کردند.
آموزندگی و عبرت‌آموزی
تاریخ بیهقی پر از درس‌های اخلاقی، سیاسی و اجتماعی است. بیهقی بارها از واژه‌ی “عبرت” استفاده می‌کند و می‌کوشد خواننده را به تفکر و پند گرفتن وادارد.
تاریخ‌نگاری تحلیلی
بیهقی صرفاً به گزارش رویدادها بسنده نمی‌کند، بلکه تلاش دارد علت‌ها و پیامدهای آن‌ها را نیز بررسی کند؛ این ویژگی او را از دیگر تاریخ‌نگاران متمایز می‌کند.
نمونه‌ای از نثر کتاب
… چون این اصناف نعمت به مجلس خلافت و میدان رسید، تکبیری از لشگر برآمد و دهل و بوق زدند آن‌چنان که کس مانند آن را به یاد نداشت و نشنیده بود. هارون‌الرشید روی سوی یحیی برمکی کرد و گفت: «این چیزها کجا بود در روزگار پسرت فضل؟» یحیی گفت: «زندگانی امیر دراز باد، این چیزها در روزگار امارت پسرم در خانه‌های خداوندان این چیزها بود به شهرهای عراق و خراسان.»
هارون‌الرشید از این جواب سخت تیره شد چنان که آن هدیه بر وی منغص شد و روی ترش کرد و برخاست و از آن خضرا برفت. و آن‌چیزها از مجلس و میدان ببردند به خزائن رسانیدند. و خلیفه سخت دژم بنشست از آن سخن یحیی که هارون‌الرشید عاقل بود غور آن دانست که چه بود. …
ابوالفضل بیهقی کیست؟
ابوالفضل بیهقی در سال 385 هجری قمری در حارث‌آباد بیهق در حوالی سبزوار امروزی زاده شد. وی را یکی از مشهورترین وقایع‌نگاران عصر غزنوی و تمام اعصار می‌دانند.
بیهقی روزگار جوانی را در نیشابور که مرکز علمی و ادبی آن دوران بود گذراند و به مثابه یک دانشمند رشد کرد. او سپس به دلیل حسن اخلاق و مرتبه والا در علوم، به دربار غزنویان راه یافت و تا آخر عمر در دستگاه غزنوی مشغول بود. فی‌الواقع ابوالفضل بیهقی ابتدا در سبزوار و بعد از ان مدتی در نیشابور به تحصیل گذراند تا در ادب سرآمد شده و در سن 27 سالگی به خدمت دیوان رسالت سلطان محمود غزنوی، به ریاست ابونصر مشکان در آمده است.
این حضور او در دستگاه سلطنتی و نزدیک بودن وی به کانون وقایع باعث شد تا به فکر نگارش تاریخی مستند و منحصربه‌فرد بیافتد. از همین روی کتابی که امروز کتاب تاریخ بیهقی می‌نامیم را خلق کرد.
نقد کتاب تاریخ بیهقی
تاریخ بیهقی نه تنها یکی از شاهکارهای نثر فارسی به‌شمار می‌رود، بلکه گنجینه‌ای گران‌بها از خِرَد، سیاست، و زندگی درباری ایران در عصر غزنوی است. ابوالفضل بیهقی، با نثری شیوا، روان و در عین حال وزین، توانسته است وقایع تاریخی را چنان با مهارت روایت کند که خواننده، نه با متنی خشک و بی‌روح، بلکه با اثری زنده، پرهیجان و انسانی روبه‌روست.
یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای بیهقی، صداقت و دقت مثال‌زدنی او در روایت است. برخلاف بسیاری از تاریخ‌نگاران، او تنها به ستایش و ثبت فتوحات بسنده نمی‌کند، بلکه ضعف‌ها، اشتباهات و دوگانگی‌های اخلاقی پادشاهان و اطرافیانشان را نیز به‌دور از تعصب گزارش می‌کند؛ کاری که در آن زمان بی‌نهایت جسورانه و کم‌سابقه بود.
زبان بیهقی نیز خود یک مکتب است. نثری موزون، پر از کنایه، ایهام، طنز و استعاره که نشان از تسلط نویسنده بر زبان و اندیشه دارد. استفاده از واژگان اصیل فارسی، به‌همراه شیوایی بیان، باعث شده تاریخ بیهقی الگویی بی‌بدیل برای نویسندگان و دوست‌داران زبان پارسی باشد.
در مجموع، تاریخ بیهقی فراتر از یک کتاب تاریخی است؛ این اثر نماینده‌ای از فرهنگ، زبان، بینش اجتماعی و نگاه انسانی ایرانیان قرون اولیه‌ی اسلامی است. بیهقی را می‌توان نخستین تاریخ‌نویس خِرَدگرا و ادیب دانست که هنوز پس از قرن‌ها، آثارش تازه، خواندنی و الهام‌بخش است.
دانلود کتاب رایگان PDF تاریخ بیهقی
دانلود کتاب نایاب تاریخ بیهقی را به همه علاقمندان و دوست‌داران و محققان و محصلان تاریخ ایران بعد از اسلام و تاریخ اسلام پیشنهاد می‌کنیم. کتاب حاضر نسخه‌ای نایاب و قدیمی است که بدون حذفیات و به صورت جامع و کامل برای دانلود شما مهیا شده است.
این نسخه از کتاب تاریخ بیهقی که توسط کاربران کافه کتاب ارسال شده است، نسخه‌ای است نایاب و قدیمی، اسکن‌شده از روی نسخه‌ای بازمانده از دهه 1350 خورشیدی که توسط «کتابخانه آریا» اسکن و PDF شده است.
برای دانلود این کتاب، ابتدا باید عضو سایت بشوید.
پس از عضویت، لینک دانلود این کتاب و همه‌ی کتاب‌های سایت برای شما فعال می‌شوند.
(قبلا عضو شده‌اید؟ وارد شوید)
