۱۶ فوریه ۹۲۳ میلادی (۳۰۱ هجری خورشیدی) روزی است که ابوجعفر محمد جریر طبری تاریخ نگار شهیر ایران و مولف تاریخ «اخبار الرسل و الملوک» از این دنیا رفت.
اثر مهم او که در ۱۶ جلد انتشار یافته است به «تاریخ طبری» معروف است. محمد جریر طبری از مردم طبرستان (مازندران) بود که علاوه بر تاریخ بسیار مفصل خود، چند تالیف و تفسیر دیگر هم دارد.
جریر طبری و کتاب تاریخ طبری
در آن زمان، همانند اروپا که تا قرون جدید، کتابهای فلسفی، تاریخ و علوم به زبان لاتین (زبان کلیسا) تالیف می شد تا در همه سرزمین‌های مسیحی مخاطب داشته باشد؛ بیشتر نویسندگان ایرانی هم این قبیل کتابها را به عربی می‌نوشتند تا در سراسر جهان اسلامی انتشار یابد و خوانده شود.
بنابر این، محمد جریر هم تالیف خود «اخبار الرسل والملوک» را به عربی نوشت که به دستور منصور سامانی، وزیر وی ابوعلی محمد بلعمی آن را به پارسی برگردانید که نثری روان، ساده و دلنشین است. طبری آغاز قیام ایرانیان برای تامین استقلال وطن را شاهد بود.
محمد جریر در مقدمه تالیف خود نوشته است که هدف او از این کار پرزحمت؛ خبر رساندن و آگاهی دادن از حوادث ایام ملوک، پیمبران، و خلیفگان از آغاز خلقت است، و کارهایشان را بگویم تا کوتهی آنان روشن شود. وی در این مقدمه نوشته است که آن چه را که آورده از قول راویان و ناقلان است و از او نیست و درستی آنها را جز آن چه که در زمان خودش و یا نزدیک به عصر خودش بوده تضمین نمی‌کند.
طبری در سال ۲۲۴ هجری قمری برابر با ۲۱۸ هجری شمسی در آمل چشم به جهان گشود وی در عین مورخ بودن مفسری پرتوان نیز بود، وی کتاب تاریخ طبری را نگاشت که در آن وقایع به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۳۰۲ هجری را در برمی گیرد.
دلایل اهمیت کتاب تاریخ طبری
تاریخ طبری مرجع عمده تاریخ جهان و ایران تا اول سده چهارم هجری است، همچنین این کتاب در واقع مأخذ عمده تمام کسانی واقع شده‌است که بعد از طبری به تألیف تاریخ اسلام اهتمام ورزیده‌اند.
وی از سنین پیش از نوجوانی در زادگاهش به فراگرفتن فنون و دانش از جمله دانش حدیث مشغول گردید. پس از فراگرفتن مقدمات علوم در ۱۲ سالگی آمل را ترک گفت و به ری روآورد. طبری پس از مدتی میان‌رودان (بین النهرین) را ترک کرد و برای آشنایی با اصحاب ری عازم مصر شد.
او در این سفر از راه شام و بیروت گذشت و در ۲۵۳ قمری هنگام حکومت احمد بن طولون به مصر وارد شد و سه سال در آن دیار ماند و در شهر فسطاط مصر نزد پاره‌ای از دانشمندان آن دیار شاگردی کرد. طبری طی سفرهای بسیار خود بیشتر سفرنامه‌هایی را که حاوی تاریخ و جغرافیای پیش از زمان خود بود، مطالعه کرد.
همچنین، طی آن سفرها سیره نویسان گوناگونی را در جهان دیدار کرد و اطلاعات زیادی از آنها به دست آورد. او پس از زندگی سه ساله در مصر از راه شام به بغداد بازگشت و پس از زمان کوتاهی برای دیدار از وطنش راهی طبرستان شهر علم و فلسفه شهر آمل شد و در سال ۲۹۰ قمری به آمل آمد.
طبری پس از مدتی به بغداد بازگشت و در محلهٔ رحیه یعقوب اقامت نمود و مطالعات خود را ادامه داد.
نظر دیگران درباره کتاب جریر طبری
اکثر علما می‌گویند او از علمای و مفسران بزرگ است که در مورد او گفته‌اند: «کسی مانند محمد بن جریر در علم، دانش و تفسیر برنخاسته‌است»
راوی گوید: «او اگر کتابی را فقط یک بار می‌خواند تمامی کتاب را حفظ می‌شد.»
مسعودی درکتاب مروج الذهب درباره طبری می‌نویسد: «اما تاریخ ابو جعفر محمد بن جریر از همه تاریخ‌ها برتر و بر همه کتابهای نوشته شده در تاریخ فزونی دارد.»
ملک الشعرا بهار می گوید: «اگرچه مورخ‌هایی مانند مسعودی، ابوریحان بیرونی، یعقوبی و ابن‌مسکویه در زمینه تاریخ زحماتی کشیده‌اند، لیکن هیچ یک به قدر محمد بن جریر طبری رنج نبرده و به قدر او اطلاع وافر درباره ساسانیان نداشته است.»
