یعقوب‌لیث صفاری بنیانگذار اولیه شعر فارسی در ایران است و در زمان دولت او بود که شعر فارسی برای نخستین بار رسمیت یافت. توجه عمیق یعقوب به احیای افتخارات قدیم ایران و ضبط و نشر خداینامه در این سرزمین است. قاضی نورالله شوشتری در کتاب مجالس المومنین ترجمه تاریخ پادشاهان قدیم ایران را به او(یعقوب) نسبت داده و چنین نوشته است:
«از آثار او ترجمه تاریخ ملوک عجم است… چون ان کتاب از خانه یزدجرد که آخر ملوک عجم بوده به دست لشکراسلام افتاد و در وقتی که قسمت غنائم بر لشکریان مینمودند حصه حبشه شد…در اکثر بلاد حبشه متداول شد و از انجا به دکن و سایر ملک هندوستان رسید و در انجا نیز متداول شد.
چون دولت به یعقوب بن لیث رسید،کس به هندوستان فرستاد و آن نسخه را بیاورد و [بعدها در زمان سامانیان] ابومنصور عبدالرزاق بن عبدالله فرخ که معتمد الملک بود بفرمود تا انچه دانشور و دهقان به زبان پهلوی ذکر کرده بود به زبان فارسی نقل کند.و از آخر زمان خسروپرویز تا ختم کار یزدجرد شهریار هرچه واقع شده بدان الحاق نماید.
پس ابومنصور عبدالرزاق کلیددار سعد بن منصور عمری را بفرمود تا آنکه نسخه را به اتفاق چهار کس دیگر؛ یکی تاج بن خراسانی از هرات، دوم یزدان بن شاپور از سیستان، سیم(سوم) ماهوبن خورشید از نیشابور، چارم سلیمان بن برزین از طوس در تاریخ سال سیصد و شصت هجری تمام کردند و در خراسان و عراق از آن نسخت ها گرفتند و چون دولت از آل یعقوب به آل سامان رسید ایشان را نیز به مطالعه آن اهتمام شد.»
از این روایت برمی آید که یعقوب اصل کتاب را از هندوستان آورده است و بعدها دقیقی شاعر آن را به شعر شروع کرده و ابومنصور دستور ترجمه داده و بالاخره فردوسی به طور کلی آن را به نظم درآورده است…
یعقوب خود را از اولاد پادشاهان ساسانی میدانست. در روایات آورده اند بعد از استیصال عجم،کیخسرو و هامان دوپسر از اولاد انوشیروان به دزفول آمدند و در ضل حمایت یکی از اکابر آنجا… استقلال جسته تا دو سه قرن بر این بگذشت.جمعی از اعراب ازین معنی واقف شده،بی علاج،اولاد هامان به جانب دارالمرز شتافته،اولاد کیخسرو به دژ هفتواد که به بم کرمان مشهور است رفتند و لیث به ناحیه ای از نواحی سیستان جا گرفت،)و این همان لیث پدر یعقوب است.
———–
منابع
مجالس المومنین صفحه 97.
مقدمه ادیب الممالک بر شاهنامه.ص 7
احیا الملوک ص.25
یعقوب لیث تالیف دکتر باستانی پاریزی.ص 138.
قهرمانان ملی ایران.رفیع حقیقت.ج 1.ص 504
