مبلغان مسیحی نقش مهمی در روند استعمار آفریقا داشتند و این نقش از جهات مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قابل بررسی است. جواهر لعل نهرو، نخست وزیر هند می‌نویسد: «ابتدا مبلغان مذهبی و به دنبال آن کشتی‌های جنگی می‌آیند و بعد هم تصرف اراضی شروع می‌شود.»
به باور M.B.T، آفریقایی‌ها مردمانی بسیار معتقد و دین باور بوده و برای آنها پذیرش برخی باورها و سنت‌ها و التزام به مناسک بسیار موجه و مقبول است. مورخان نیز از دیرباز در خصوص حضور ادیان و باورهای مردم آفریقا به ارواح و مظاهر طبیعت، سخن گفته و این ویژگی آفریقایی‌ها را برجسته نشان می‌دادند. “آیین مسیحیت” به دلیل مهاجرت گروه‌هایی از دیگر کشورها به شمال قاره راه یافته و مورد پذیرش قرار گرفت.
مرحله نخست ورود مسیحیت به آفریقا، در قرن دوم میلادی آغاز شد و گسترش نسبی آن تا قرن هفتم که مقارن با ظهور اسلام بوده، ادامه داشت. مرحله دوم، از قرن پانزدهم و با حضور پرتغالی‌ها آغاز شد که می‌توان آن را دوران مسیحیت وابسته به پرتغال نامید. آن مسیحیت با حضور استعمار پدیدار شده و رشد کرد. مرحله سوم، از نیمه قرن نوزدهم آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
مبلغان مسیحی که در قرن های اخیر، در نقاط دور افتاده به تبلیغ می پرداختند را مبلغان تبشیری می نامند. از آنجایی که شمال آفریقا خراجگذار امپراتوری رم به شمار می‌رفته و آن امپراتوری، مدعی گسترش مسحیت بوده، از این رو مسیحیت در مصر، اتیوپی و مغرب که در آن زمان شامل کشورهای شمال آفریقا، لیبی، تونس، الجزایر و مراکش می‌گردید، مورد پذیرش قرار گرفت. به نوشته دایره دایرهٔ‌المعارف آفریکانا، مسیحیت در ابتدا توسط مبلغان و تجار رشد کرد.
افریقا؛ 1885
1. نقش فرهنگی و آموزشی
در کنار تمام مشکلاتی که مبلغان استعمارگر در آفریقا ایجاد کرده‌آند، اما گاهی کارهای نیکی نیز انجام داده‌اند. از آن جمله هستند: تأسیس مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی در مناطق مختلف آفریقا. این اقدامات هرچند با نیت گسترش آموزه‌های مسیحی صورت می‌گرفت، ولی به طور غیرمستقیم به تغییر ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جوامع آفریقایی نیز منجر شد. مبلغان با آموزش زبان‌های اروپایی و ترویج فرهنگ غربی، زمینه‌ساز تحولات عمیق فرهنگی در این جوامع شدند.
2. تغییرات اجتماعی
مبلغان مسیحی با تبلیغ و ترویج ارزش‌های مسیحی، تأثیرات عمیقی بر ساختارهای اجتماعی آفریقا گذاشتند. برخی از این ارزش‌ها مانند تک‌همسری، منع برده‌داری و تقویت جایگاه زنان در جامعه، به تغییرات مثبت اجتماعی منجر شدند. با این حال، بسیاری از این تغییرات با مقاومت فرهنگی و اجتماعی مواجه شدند و در برخی موارد به نزاع‌ها و تنش‌های داخلی انجامیدند.
اما این همه واقعیت نیست. بسیاری از این مبلغان مسیحی که گماشته استعمار بودند، با تخریب فرهنگ قدیمی و محلی چند هزار ساله نواحی مختلف آفریقا، کوشش کردند تا فرهنگی وارداتی در جهت گسترش تفکرات استعمارگرایانه خود بر منطقه تحمیل کنند.
3. همکاری با استعمارگران
در بسیاری از موارد، مبلغان مسیحی با استعمارگران اروپایی همکاری نزدیکی داشتند. آنها به عنوان واسطه‌های فرهنگی و زبانی عمل می‌کردند و اطلاعات مهمی در مورد جوامع محلی به استعمارگران ارائه می‌دادند. همچنین، مبلغان با ارائه خدمات آموزشی و پزشکی، به تضعیف ساختارهای سنتی قدرت محلی کمک کرده و به تثبیت حکومت‌های استعماری کمک می‌کردند.
4. نقش سیاسی
برخی از مبلغان مسیحی نقش مهمی در سیاست‌های استعماری ایفا کردند. آنها با تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی و استراتژیک، به گسترش نفوذ استعمارگران کمک کردند. همچنین، با تأسیس کلیساها و نهادهای مذهبی، به ایجاد شبکه‌های ارتباطی و اطلاعاتی گسترده‌ای دست یافتند که در خدمت منافع استعماری بود.
5. پیامدهای منفی
با وجود برخی تأثیرات مثبت، نقش مبلغان مسیحی در استعمار آفریقا دارای پیامدهای منفی نیز بود. این مبلغان با تحمیل فرهنگ و دین خود، به تضعیف هویت‌های فرهنگی بومی و تخریب ارزش‌ها و سنت‌های محلی منجر شدند. بسیاری از جوامع آفریقایی در مواجهه با این تحولات دچار بحران‌های هویتی شدند و این مسائل تا امروز نیز در برخی از مناطق آفریقا محسوس است.
نقش مبلغان مسیحی در استعمار آفریقا پیچیده و چندبعدی بود. این نقش از یک سو به تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مهمی انجامید و از سوی دیگر، به تضعیف هویت‌های بومی و تقویت سلطه استعمارگران کمک کرد. بررسی این نقش نیازمند نگاه دقیق و جامع به تاریخ و فرهنگ جوامع آفریقایی و تحلیل عمیق تأثیرات مختلف آن است.
در کافه کتاب بخوانید:
میرزا رضا کرمانی
پارسیان در سرزمین فراعنه
سفر مصر
رژیم‌های غذایی
پیرزن و پروانه‌ها
کنیز ملکه مصر
