کتاب نایاب رساله موسیقی بهجت‌الروح تالیف یافته توسط عبدالمومن‌بن‌صفی‌الدین با مقابله و مقدمه و تعلیقات ه. ل. رابینو اثری است قدیمی که در سال ۱۳۴۶ خورشیدی به چاپ رسیده است.
معرفی کتاب رساله موسیقی بهجت‌الروح
در میان آثار برجای‌مانده از دوران طلایی علم و هنر اسلامی، رساله‌ای کم‌نظیر با عنوان «بهجت‌الروح» جایگاه ویژه‌ای دارد؛ اثری که نه‌تنها از منظر موسیقایی بلکه از دیدگاه فرهنگی و فلسفی نیز گنجینه‌ای گران‌سنگ به شمار می‌رود. این رساله یکی از متون کلاسیک و کهن فارسی در زمینهٔ نظریهٔ موسیقی است و بازتابی از فهم عمیق دانشمندان ایرانی نسبت به ساختار نغمه، مقام، ایقاع و تأثیرات روحانی موسیقی در انسان است.
کتاب «رساله موسیقی بهجت‌الروح» همچون پلی میان علم، هنر و عرفان، تصویری از رابطهٔ میان صوت و جان را به نمایش می‌گذارد و خواننده را به تأملی عمیق در باب ذات موسیقی دعوت می‌کند.
نویسنده و زمان نگارش
پدیدآورندهٔ این رساله عبدالمؤمن بن صفی‌الدین است؛ اندیشمندی ایرانی که دربارهٔ زندگی او اطلاعات زیادی در دست نیست، اما از محتوای اثرش چنین برمی‌آید که در موسیقی، فلسفه و حکمت الهی تبحری چشمگیر داشته است.
براساس پژوهش‌های تاریخی، به نظر می‌رسد این رساله در سده‌های میانی اسلامی نگاشته شده باشد، یعنی در دورانی که موسیقی نظری در تمدن ایرانی–اسلامی به اوج بلوغ خود رسیده بود و بزرگانی چون فارابی، ابن‌سینا و صفی‌الدین ارموی پایه‌های علمی آن را بنا نهاده بودند.
عبدالمؤمن در این اثر، ضمن تأثیرپذیری از آثار گذشتگان، به تبیین دیدگاه‌های خاص خود نیز می‌پردازد. او در سراسر کتاب، موسیقی را نه صرفاً هنری شنیداری بلکه علمی روحانی و فلسفی می‌داند که با نظم کیهانی و هماهنگی میان عوالم وجود ارتباطی درونی دارد.
محتوای کتاب بهجت‌الروح
رساله بهجت‌الروح در چند بخش تنظیم شده است که هر بخش به یکی از جنبه‌های موسیقی می‌پردازد. نویسنده در آغاز، به تعریف موسیقی و جایگاه آن در علوم اشاره می‌کند و آن را علمی از شاخه‌های ریاضیات معرفی می‌نماید. سپس، به بحث دربارهٔ نسبت اصوات، فواصل موسیقایی، و ساختار نغمه‌ها می‌پردازد.
در ادامه، موضوع مقامات موسیقایی با دقت فراوان توضیح داده می‌شود؛ مقامات به عنوان پایه‌های اصلی در نظام موسیقی ایرانی و اسلامی معرفی شده‌اند که هر یک اثر خاصی بر روح و احساس انسان دارند. عبدالمؤمن در این بخش با نگاهی فلسفی توضیح می‌دهد که چگونه تغییر در ترکیب نغمه‌ها می‌تواند حالات روانی مختلفی چون شادی، اندوه، خشم یا آرامش را برانگیزد.
بخش دیگری از رساله به موضوع ایقاع یا وزن و ریتم اختصاص دارد. نویسنده با نثری علمی و در عین حال شاعرانه، ریتم را همچون نبض حیات موسیقی می‌داند و آن را به حرکات منظم کائنات تشبیه می‌کند. این نگرش، پیوند میان موسیقی و کیهان‌شناسی را آشکار می‌سازد و نشان می‌دهد که در تفکر دانشمندان ایرانی، موسیقی بازتابی از نظم آفرینش است.
ویژگی‌های زبانی و ادبی
زبان رساله فارسی است، اما سرشار از واژگان عربی و اصطلاحات تخصصی موسیقایی. نثر آن رسمی و علمی است، اما در بخش‌هایی رنگ و بوی عرفانی و شاعرانه دارد. عبدالمؤمن با مهارتی تحسین‌برانگیز، مفاهیم دشوار موسیقایی را با استعاره‌ها و تشبیهات زیبا بیان می‌کند؛ به‌گونه‌ای که خواننده احساس می‌کند با متنی میان علم و ادبیات روبه‌روست.
از منظر زبان‌شناسی، «بهجت‌الروح» نمونه‌ای درخشان از نثر فنی فارسی در حوزهٔ علوم نظری است و مطالعهٔ آن می‌تواند برای پژوهشگران تاریخ زبان فارسی نیز سودمند باشد.
جایگاه علمی و تاریخی
اهمیت این رساله تنها در محتوای موسیقایی آن نیست، بلکه در تداوم سنت نظری موسیقی در ایران نیز نهفته است. «بهجت‌الروح» در واقع یکی از آخرین متونی است که به‌صورت جامع به نظریهٔ موسیقی از دیدگاه فلسفی پرداخته است، پیش از آنکه جریان موسیقی علمی در ایران رو به افول نهد.
این اثر را می‌توان ادامهٔ طبیعی رساله‌های بزرگانی چون کتاب الموسیقی الکبیر فارابی و الادوار صفی‌الدین ارموی دانست. در حالی که فارابی و ارموی بیشتر بر جنبه‌های فنی و ریاضی موسیقی تمرکز داشتند، عبدالمؤمن با نگاهی عرفانی‌تر، به تأثیرات روحانی و اخلاقی موسیقی نیز توجه نشان داده است.
مطالعهٔ رساله بهجت‌الروح برای پژوهشگران موسیقی سنتی، فلسفهٔ هنر و حتی روان‌شناسی موسیقی ارزشمند است. این اثر نشان می‌دهد که در اندیشهٔ ایرانی، موسیقی از آغاز تا امروز نه‌فقط ابزاری برای سرگرمی، بلکه راهی برای تعالی روح و درک نظم هستی تلقی می‌شده است.
از این رو، می‌توان گفت که «بهجت‌الروح» در کنار آثار بزرگی مانند رسالهٔ فارابی و ابن‌سینا، بخشی از شالودهٔ فکری موسیقی در ایران و جهان اسلام را تشکیل می‌دهد.
دربارهٔ نویسنده
عبدالمؤمن بن صفی‌الدین از عالمان و موسیقی‌دانان ایرانی قرون میانی اسلامی بود. وی با تسلط بر علوم ریاضی، فلسفه و الهیات، نگاهی جامع و چندبعدی به موسیقی داشت. از زندگی شخصی او اطلاعات اندکی در دست است، اما رساله‌اش گواه دانش و ذوق سرشار اوست.
دانلود چند کتاب دیگر:
اندیشه‌های فارابی در موسیقی
آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در موسیقی
آهنگ‌های محلی جنوب ایران
حافظ و موسیقی
اتودهای کاخن
دانلود کتاب بهجت‌الروح (PDF)
«رساله موسیقی بهجت‌الروح» یادگار روزگاری است که علم، هنر و عرفان در یک مسیر همسو حرکت می‌کردند و هر نغمه، بازتابی از آفرینش الهی شمرده می‌شد. این اثر نه‌تنها دریچه‌ای به شناخت موسیقی کهن ایران است، بلکه ما را به بازنگری در مفهوم موسیقی امروز نیز فرا می‌خواند؛ موسیقی‌ای که اگر پیوندش با معنا و روح از میان برود، دیگر بهجت روح نخواهد بود.
دانلود کتاب رساله موسیقی بهجت‌الروح را به همه دوست‌داران مطالعه تاریخ هنر و تاریخ موسیقی پیشنهاد می‌کنیم. این کتاب یک نسخه بسیار نایاب، چاپ سال ۱۳۴۶ خورشیدی است که توسط کاربران تهیه و ارسال گردیده است.
شناسنامه کتاب
نام کتاب: رساله موسیقی بهجت‌الروح
نویسنده: عبدالمومن بن عبدالصفی
سال چاپ: ۱۳۴۶ خورشیدی
فرمت کتاب: PDF
زبان کتاب: پارسی
صفحات: ۱۵۵ برگ الکترونیکی
برای دانلود این کتاب، ابتدا باید عضو سایت بشوید.
پس از عضویت، لینک دانلود این کتاب و همه‌ی کتاب‌های سایت برای شما فعال می‌شوند.
(قبلا عضو شده‌اید؟ وارد شوید)
