ساسانیان با گزیدن دین مزدیسنا (زرتشتی) در جایگاه دین رسمی کشور دیگر دینهای مردمی را ممنوع کردند و این آغاز استبداد دینی در ایران بود. در این دوره رسوم سخت دینی و مناسک عجیب موبدان، جای سخنان ساده و استوار زرتشت را گرفت.
در زمان هخامنشیان اهورامزدا به شکل سمبولیک فروهر مجسم میشود و در زمان ساسانیان به شکل پیکر کنده آدمی دیده میشود و اردشیر اول نخستین سنگ نگاره ساسانی به همراه اهورامزدا را مینگارد. در مجلس دیهیم‌ستانی اردشیر دوم در تاق‌بستان میترا را نیز میبینیم که در پشت سر شاه ایستاده است. همچنین در مجلس دیهیم‌ستانی خسرو پرویز در تاق‌بستان آناهیتا هم دیده میشود.
شاهان ساسانی با تلفیق دین و سیاست، دین را از هنجاری فردی به مهمترین کار و حرکت مردم در آوردند یعنی برای هر کاری که از انسان سر میزد امر و نهیی داشتند. در همین دوران است که باورهای اعتقادی قدیمی و جدید زروانی، مزدکی، مانوی، مهرپرستی و… رشد میکنند و حتی بسیاری از فرماندهان و شاهزادگان، درباریان و حتی موبدان را مطیع خود میکنند.
در زمان ساسانیان معابد آناهیتا و آتشکده های بسیاری در سراسر ایران ساخته شد و طبری تعداد هیربدانی که در زمان خسرو پرویز درآتشکده ها کار میکردند را 12000نفر شمرده است.
عصر ساسانی (224 تا 651 میلادی) دوره‌ای مهم در تاریخ ایران باستان است که شاهد رشد و تثبیت دین زرتشتی به عنوان دین رسمی امپراتوری بود. در این دوره، دین و باورهای مردم تحت تأثیر شدید دین زرتشتی و اصلاحات دینی شاهان ساسانی قرار گرفت. در زیر به برخی از جنبه‌های مهم دین و باورهای مردمی در عصر ساسانی می‌پردازیم:
دین زرتشتی
1. اهورامزدا: اهورامزدا به عنوان خدای یکتا و خالق جهان شناخته می‌شد. او محور اصلی اعتقادات زرتشتی بود.
2. آیین‌های زرتشتی: آیین‌های دینی شامل نمازهای روزانه، مراسم آتشکده و جشن‌های مذهبی همچون نوروز و مهرگان بود.
3. کشاورزی و دامداری: دین زرتشتی ارزش زیادی برای کشاورزی و دامداری قائل بود و بر حفاظت از محیط زیست تأکید داشت.
طبقات اجتماعی
1. مغان: موبدان و مغان زرتشتی نقش مهمی در امور دینی و حکومتی داشتند. آنها متون دینی را تفسیر میکردند و مراسم مذهبی را اجرا می‌نمودند.
2. جشن‌ها و مراسم: جشن‌های بزرگ مثل نوروز، مهرگان و سده نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم داشتند و به نوعی همبستگی اجتماعی کمک میکردند.
دینهای دیگر
1. یهودیت و مسیحیت: با وجود رسمیت دین زرتشتی، ادیان دیگر همچون یهودیت و مسیحیت نیز در امپراتوری ساسانی پیروانی داشتند. بعضی از شاهان ساسانی نسبت به پیروان این ادیان سخت‌گیری نشان می‌دادند.
2. مانویت: دین مانوی توسط مانی در قرن سوم میلادی تأسیس شد و به عنوان یکی از ادیان مهم در زمان ساسانی مطرح بود، اما به دلیل مخالفت‌های شدید دینی، پیروان آن تحت پیگرد قرار گرفتند.
اصلاحات دینی
1. کردیر: موبد بزرگ زرتشتی در زمان شاپور اول، کردیر، نقش مهمی در تثبیت دین زرتشتی و مبارزه با ادیان دیگر داشت. او توانست قدرت زیادی به دست آورد و تأثیر زیادی بر سیاست‌های دینی شاهان ساسانی داشته باشد.
2. مزدکیت: در اواخر دوره ساسانی، جنبش مزدکیت به رهبری مزدک بامدادان به وجود آمد که خواهان اصلاحات اجتماعی و اقتصادی بود. این جنبش نیز با سرکوب مواجه شد.
تأثیرات فرهنگی و دینی
1. آتشکده‌ها: آتشکده‌ها به عنوان مراکز مذهبی و اجتماعی مهم در دوره ساسانی شناخته می‌شدند. این مکان‌ها محلی برای انجام مراسم مذهبی و تجمعات مردمی بودند.
2. ادبیات و هنر: آثار ادبی و هنری زیادی تحت تأثیر دین زرتشتی ایجاد شد که شامل متون دینی، نقاشی‌ها و حجاری‌ها می‌شد.
نتیجه‌گیری
عصر ساسانی دوره‌ای حیاتی در تاریخ ایران باستان بود که شاهد تثبیت و گسترش دین زرتشتی به عنوان دین رسمی امپراتوری بود. با وجود این که زرتشتی‌گری دین غالب بود، اما ادیان و باورهای دیگر نیز وجود داشتند و تعاملات پیچیده‌ای بین آنها و حکومت ساسانی برقرار بود.
در کافه کتاب بخوانید:
برخی از رویدادهای دوره ساسانیان
هنر در روزگار ساسانیان
مانیفست دارکولیسم
دیوان میرزا حبیب خراسانی
مرگ‌آوران
ادبیات از نظر گورکی
