تاریخ باشکوه ایران زمین دارای هفت هزار سال تمدن و فرهنگ غنی و پربار و یکپارچه است. این هفت هزار سال تاریخ ایران را به سه بخش دوران پیشاهخامنشی، دوران باستان و دوران اسلامی تقسیم می‌کنند. در این مقاله با ما همراه باشید تا تمام تاریخ ایران را به صورت خلاصه با یکدیگر مرور کنیم.
ایران باستان
خلاصه تاریخ ایران پیش از هخامنشیان
از حدود هفت هزار سال پیش تا حدود سه هزار سال پیش در فلات ایران زمین تمدن‌های درخشانی باشنده بودند. این تمدن‌ها به صورت حکومت یکپارچه و ملی نبودند و هرکدام در گوشه‌ای از ایران، بنیانگذار بخشی از فرهنگ ناب ایرانی شدند.
برخی از این تمدن‌ها از قرار زیر هستند:
این تمدن‌ها و ده‌ها تمدن دیگر که در گوشه‌وکنار فلات ایران ساکن بودند، تمدن‌هایی بودند که بنیانگذار فرهنگ ایرانی گردیدند. بعدها و پس از یکپارچه شدن ایران توسط حکومتهای ملی ماد و هخامنشی، این تمدن‌ها با یکدیگر ترکیب شده و فرهنگ قدرتمند ایرانی را ساختند.
خلاصه تاریخ ایران باستان
به تاریخ ایران از 2700 سال پیش تا 1500 سال پیش، تاریخ ایران باستان می‌گویند. به بیان دقیق‌تر تاریخ ایران باستان با نخستین حکومت ملی و یکپارچه ایرانی که توسط مادها بنیانگذاری گردید، آغاز می‌شود و تا حمله اعراب و سقوط ساسانیان امتداد می‌یابد.
حکومت‌‌هایی که در این دوران بر ایران زمین فرمانروایی کردند از قرار زیر هستند:
تاریخ ایران در دوران باستان، باشکوه‌ترین دوره از تاریخ ایران است. در این دوران و طی حدود 1200 سال، ایران ابرقدرت جهان باستان بود. ایران در دوران هخامنشیان از هند تا مدیترانه را در اختیار داشت. تمام کشور مصر و شمال آفریقا را تصرف کرد و تا یونان پیش رفت. بعدها و در دوران اشکانیان و ساسانیان به دلیل وجود قدرتی به نام روم در اروپا، ایران موفق نشد تا مرزهای دوران هخامشی را تجدید نماید اما تمام فلات ایران را در اختیار داشت.
حدود مرزهای ایران در زمان شاهنشاهی ساسانیان.
خلاصه تاریخ ایران پس از اسلام
با سقوط ساسانیان در جریان حمله اعراب، فصل جدیدی در تاریخ ایران زمین رقم خورد که به تاریخ ایران اسلامی و تاریخ ایران بعد از اسلام مشهور است. این دوره از تاریخ ایران، دوران بسیار پرتلاطم و پر فراز و نشیبی بود. فلات ایران صحنه نبردهای گوناگون و استقرار حکومتهای ایرانی و غیرایرانی بسیاری قرار داشت.
به طور کلی تاریخ ایران بعد از اسلام را به سه قسمت تقسیم می‌کنند:
1- تاریخ حکومتهای ایرانی
2- تاریخ حکومتهای ترک و مغول
3- تاریخ حکومتهای ملی ایران
در ادامه به بررسی این سه فصل مهم از تاریخ ایران و توضیح هر دوره خواهیم پرداخت. با کافه کتاب همراه باشید.
تاریخ حکومتهای ایرانی
تاریخ ایران پس از اسلام تا دو قرن، دوران بسیار بدی را سپری کرد. این دوران را عبدالحسین زرینکوب دو قرن سکوت نامیده است. این دو قرن، دورانی بود که در ایران هیچ حکومت متمرکزی وجود نداشت و ایران‌زمین تحت استیلای اعراب و خلفای عرب اداره می‌شد.
اما به تدریج و از حدود قرن دو هجری به بعد، دودمان‌های ایرانی در گوشه و کنار ایران سربرافراشتند. این دودمان‌ها تا قرن پنجم هجری، بر ایران حکومت کردند. دودمان‌های مذکور از قرار زیر هستند:
- حکومت طاهریان
- حکومت سامانیان
- حکومت صفاریان
- حکومت آل‌زیار
- حکومت آل‌بویه
این سه قرن، دوران احیای ایران و فرهنگ ایرانی بود. طاهریان در شرق ایران و در خراسان حکومت داشتند. سامانیان در ماورالنهر، صفاریان در سیستان، زیاریان در طبرستان و دیلم و بوئیان بر تمام ایران حکمرانی کردند.
تاریخ حکومتهای ترک و مغول
از اواخر قرن پنجم هجری به بعد، کم کم پای ترک‌های آسیای میانه به ایران باز شد. این اقوام که به صورت وحشی و بربر در آسیای میانه زندگی می‌کردند، از نبود حکومت مرکزی مقتدر در ایران بهره جسته و کم کم به داخل فلات ایران سرازیر شدند. دودمان‌های فوق از قرار زیر هستند:
ترک‌های آسیای میانه پس از حضور در ایران، به تدریج در فرهنگ ایرانی حل شده و ایرانیزه گردیدند. این حکومت‌ها به مرور خوی توحش خود را فراموش کرده و همون ایرانیان بافرهنگ و خردمند گردیدند.
اما در قرن هفت هجری، یک اتفاق نامیمون دیگر برای ایران روی داد. در این زمان مغولان به ایران حمله کرده و پس از شکست دادن خوارزمشاهیان، در ایران یک حکومت غیرایرانی دیگر پدیدار شد. این حجکومت ایلخانان نام داشت و پس از آن نیز دو حکومت غیرایرانی دیگر در ایران قدرت را در دست گرفتند. این دوره از ایران، حکومتهای زیر فرمانروایان ایران بودند:
تاریخ حکومتهای ملی ایران
در اوایل قرن دهم هجری، حکومتی در ایران شکل گرفت به نام صفویان. صفویان نخستین حکومت ملی ایران پس از اسلام بودند. از این زمان تاریخ ایران وارد مرحله جدیدی گردید. این دوران، دوره‌ای مهم و ارزشمند در تاریخ است که مجددا برای نخستین بار پس از سقوط ساسانیان، یک حکومت ملی ایرانی به لحاظ سیاسی بر این کشور حاکم گردید. دوران فوق، از قرار زیر هستند:
تاریخ حکومتهای ایران در دوران جدید از دوره صفویه آغاز و تا امروز ادامه می‌یابد. این دوران را تاریخ معاصر نیز گویند. به‌طورکلی تاریخ ایران‌زمین در طی هفت هزار سال، دوران پرفراز و نشیبی را سپری کرده است. روزهای تلخ و شیرین بسیاری را این خاک به چشم دیده. اما چیزی که اهمیت دارد، آن است که با تمام روزهای خوب و بد، ایران‌زمین استوار و جاودان تا امروز زنده بوده و تا ابد زنده خواهد ماند.
