قرارداد اخیر ایران و چین و نگرش‌ها و نظرات گوناگون درباره آن باعث شد تا بهانه‌ای شود برای نگاه انداختن به تاریخ روابط ایران و چین در دنیای قدیم. در این مقاله می‌خواهیم به تاریخ روابط ایران و چین نگاهی بیاندازیم. با کافه کتاب همراه باشید.
جنگ‌های ایران و چین در تاریخ
در طول تاریخ چنگ‌های زیادی میان ایران و چین درنگرفته است. معمولا چین یک حکومت بی‌آزار در شرق آسیا بوده و به قول هگل در کتاب فلسفه تاریخ، دارای یک تاریخ نباتی بوده است. آن‌ها برخلاف امروز که در سیاست جدید چین کمونیست، به فکر توسعه و گسترش نفوذ خود به خصوص در زمینه اقتصاد کشورهای جهان سوم هستند، در تاریخ قدیم خود هرگز پا را فراتر از مرزها نگذاشته و به داشته‌های خود قانع بوده‌اند.
یکی از تنها نمونه‌های مشخص، مربوط به سال 103 میلادی است که چینیان در حالی که ایران و روم مشغول جنگ بودند، از شرق وارد مرزهای ایران شدند. آن‌ها به دنبال دست‌یابی به اسب‌های ایرانی بودند که سرعت و قدرت‌شان در جهان پرآوازه بود.
اشکانیان با چین وارد جنگ شدند و ارتش چهل هزار نفرذی چین، تار و مار گردید. باری مجلس مهستان در تشکیل جلسه‌ای اضطراری، معین کرد که اگر امپراطور چین رسما از ایران عذرخواهی کرد، به آن‌ها اسب موردنیازشان داده شود و در غیراین‌صورت، با پاسخ قاطع نظامی روبرو شوند.
چینی‌ها که می‌دانستند در مقابل قدرت برتر شرق، هیچ شانسی ندارند، پیشنهاد صلح را پذیرفته و عذرخواهی رسمی کردند. 3 هزار اسب نیز پس از آن از ایران به چین فرستاده شد و چینی‌ها نیز در مقابل، به ایران ابریشم دادند.
برای اطلاعات بیشتر بنگرید به: خلاصه تاریخ ایران
روابط ایران و چین در اساطیر و افسانه‌ها
در شاهنامه فردوسی بارها از چین نام رفته است. برای نمونه، جمشید شاه پس از آن‌که فره ایزدی را از دست داد و متواری گردید، نهایتا در کنار دریای چین که احتنمالا باید منظور از آن، اقیانوس هند باشد، به چنگ ضحاک افتاد و کشته شد.
در چندین مورد از این جنگ‌ها، رستم جهان‌پهلوان ایرانی بر چینیان چیرگی می‌یابد. یکی از این جنگ‌ها، نبرد رستم و کاموس کشانی است که داستان آن بسیار جالب توجه است. نمونه دیگر آن، نبرد رستم و اشکبوس است. در بخشی از این داستان آمده است:
شرح نبرد «#رستم» با «#اشکبوس» از شاهکارهای #فردوسی در #شاهنامه است.
رستم به فرمان #توس پسر شاه ایران #نوذر، با پای پیاده به جنگ اشکبوس پهلوان کوشانی میره. اشکبوس متعجب میپرسه: «چرا پیاده به میدان جنگ آمدی؟»
رستم میگه:«پیـاده مرا، زآن فرستاده تــوس
که تا اسب بستانم از اشکبوس!»— 𝕭ahman Ansari 𓄂𓆃 (@Ansari_Bahman) August 12, 2021
همچنین در داستان خاقان چین نیز روایت دیگری از تصادم میان ایرانیان و چینیان ذکر شده است.
متن قرارداد 25 ساله میان ایران و چین
اخیرا قراردادی اقتصادی و تجاری میان ایران و چین برای مدت 25 سال منعقد شده است. این قرارداد که نام رسمی آن «برنامه 25 ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین» بوده و به اختصار با نام «قرارداد 25 ساله» مشهور شده است، واکنش‌های مثبت و منفی بسیاری را در ایران در پی داشته است.
برخی آن را نوعی استعمار و استثمار اقتصادی دانسته و برخی دیگر آن را نمونه‌ای از یک همکاری مرسوم تجاری می‌دانند که بین همه کشورها انجام می‌گردد.
اما نقطه مبهم ماجرا، عدم انتشار متن این قرارداد بیست و پنج ساله میان ایران و چین است. تا کنون به صورت رسمی هیچ متنی که دربردارنده‌ی مفاد این قرارداد باشد، منتشر نشده است.
البته قرارداد فوق ظاهرا مدتی است که کلید خورده است. این را می‌توان از حضور چینی‌ها در جنوب ایران و در #خلیج_فارس تا حدودی متوجه شد. اما هنوز متن رسمی قرارداد و بندهای مفاد آن به صورت رسمی از جانب دولت‌های ایران و چین، رسانه‌ای نشده است.
سخن پایانی
ایران و چین در طول تاریخ معمولا روابط کم‌دردسری داشته‌اند. در بسیاری از اوقات نیز این روابط دوستانه بود. همان‌گونه که در کتاب زرتشت و زرتشتیان آمده است، حتی در زمان حمله اعراب به ایران، یزدگرد سوم شاه ایران فرزندانش را برای جلوگیری از اسیر شدن به چین فرستاد و امپراطور چین به گرمی از آن‌ها پذیرایی کرد.
در دوران پس از اسلام نیز این روابط حسنه تا حدود زیادی دنبال شد. حتی در زمان حمله مغول، ایران و چین هر دو در این نبرد از مغولان شکست خوردند. در دوران معاصر نیز روابط تجاری به صورت مکرر چه در زمان حکومت پهلوی و چه در دوران جمهوری اسلامی، میان دو کشور برقرار بوده است که نمونه آخر آن، همین قرارداد 25 ساله میان ایران و چین است.
