کتاب نایاب “جنبش زیدیه در ایران” اثری پژوهشی از عبدالرفیع حقیقت می‌باشد.
کتاب جنبش زیدیه در ایران اثری است شامل فعالیت‌های فکری، اجتماعی و سیاسی علویان زیدی در ایران. علویان زیدی مذهب (زیدیه شاخه‌ای از تشیع است) که در قرن سه و چهار هجری در طبرستان حکومتی تشکیل دادند، به نوعی بنیانگذاران تفکر شیعی در ایران زمین هستند. مقارن با حکومت این دودمان، تفکرات شیعی زیدی در شمال ایران گسترش یافته و پس از فتح تمام ایران توسط آل‌بویه، تفکر شیعی در تمام ایران منتشر می‌شود.
جنبش زیدیه: تاریخچه، اندیشه‌ها و تأثیرات
جنبش زیدیه یکی از شاخه‌های مهم تشیع در تاریخ اسلام است که نام خود را از زید بن علی بن الحسین، نوه امام حسین(ع) و فرزند امام سجاد(ع)، گرفته است. این جنبش از قرن دوم هجری در کوفه و سپس در نقاط مختلف جهان اسلام شکل گرفت و با وجود فراز و نشیب‌های تاریخی، هنوز هم پیروانی به‌ویژه در یمن دارد.
زیدیه را می‌توان جنبشی دانست که در مرز میان تشیع و اهل سنت حرکت می‌کرد؛ از یک‌سو خود را پیرو اهل‌بیت می‌دانستند و از سوی دیگر در فقه و کلام به اهل سنت نزدیک‌تر بودند. همین ویژگی سبب شد زیدیه جایگاه ویژه‌ای در تاریخ اندیشه اسلامی داشته باشند.
ریشه‌های تاریخی
قیام زید بن علی (۱۲۲ هـ.ق)
- زید بن علی در سال ۱۲۲ هجری علیه خلافت امویان در کوفه قیام کرد.
- علت اصلی قیام، اعتراض به ظلم و ستم امویان و همچنین دفاع از حق اهل‌بیت بود.
- با وجود آنکه بسیاری از کوفیان ابتدا از او حمایت کردند، در لحظه حساس او را تنها گذاشتند و قیام شکست خورد.
- زید کشته شد و از همان زمان پیروانش به «زیدیه» مشهور شدند.
گسترش پس از زید
- پس از زید، فرزندش یحیی بن زید نیز قیامی مشابه در خراسان ترتیب داد، اما او هم به شهادت رسید.
- اندیشه‌های زید و فرزندانش به‌مرور در میان گروهی از شیعیان باقی ماند و پایه‌گذار مکتب زیدیه شد.
مبانی اعتقادی زیدیه
زیدیه در اصول دین با دیگر شیعیان مشترکند، اما در برخی مسائل تفاوت‌های اساسی دارند:
امامت
- باور دارند که امامت مخصوص اهل‌بیت است، اما برخلاف امامیه، امامت را به امامان معصوم دوازده‌گانه منحصر نمی‌دانند.
- از دید آن‌ها، هر فردی از نسل امام حسن(ع) یا امام حسین(ع) که عالم، عادل و شجاع باشد و برای عدالت قیام کند، می‌تواند امام باشد.
- به همین دلیل، در تاریخ زیدیه امامان متعددی ظهور کردند.
عصمت
- زیدیه عصمت را شرط امام نمی‌دانند. امام باید عادل باشد، اما لزوماً معصوم به معنای شیعه دوازده‌امامی نیست.
فقه و کلام
- در فقه، زیدیه به فقه اهل سنت (مخصوصاً فقه حنفی) نزدیک هستند.
- در کلام، متأثر از معتزله‌اند و به عقلانیت در تفسیر عقاید دینی توجه دارند.
قیام و جهاد
- یکی از ارکان مهم زیدیه، قیام بر ضد ظلم است. آن‌ها معتقدند امام حقیقی کسی است که علیه حاکم ظالم قیام کند.
زیدیه در یمن
- در قرن سوم هجری، امام هادی الی الحق یحیی بن حسین (۲۴۵–۲۹۸ هـ) از نوادگان امام حسن(ع) به یمن رفت و نخستین حکومت زیدی را بنیان نهاد.
- از آن زمان تا قرن بیستم، یمن همواره یکی از پایگاه‌های اصلی زیدیه بود و امامان زیدی در مناطق مختلف این کشور حکومت داشتند.
- حکومت زیدی یمن در سال ۱۹۶۲ میلادی با انقلاب جمهوری‌خواهان سقوط کرد، اما اندیشه و پایگاه اجتماعی زیدیه همچنان باقی ماند.
- امروزه جنبش انصارالله (حوثی‌ها) در یمن، ریشه در سنت زیدی دارد، هرچند تأثیرات شیعه امامی و سیاسی معاصر را نیز پذیرفته است.
تفاوت زیدیه با دیگر مذاهب شیعه
با امامیه (دوازده‌امامی)
- امامیه به ۱۲ امام معصوم قائل است، اما زیدیه هر فرد شایسته از نسل امام حسن یا امام حسین را امام می‌دانند.
- امامیه قیام را شرط امامت نمی‌دانند، اما زیدیه شرط اصلی را قیام می‌دانند.
با اسماعیلیه
- اسماعیلیه به سلسله خاصی از امامان پس از امام جعفر صادق(ع) معتقدند، در حالی که زیدیه محدودیتی در تعداد امامان قائل نیستند.
نقش اجتماعی و سیاسی زیدیه
- زیدیه همواره با ظلم و حکومت‌های مستبد در ستیز بودند.
- این جنبش بیشتر به‌صورت سیاسی–اجتماعی ظهور کرد و کمتر جنبه صرفاً عرفانی یا فلسفی داشت.
تأثیرات فرهنگی و فکری
- زیدیه در فقه و کلام متأثر از اهل سنت و معتزله بود، بنابراین نوعی پل ارتباطی میان شیعه و سنی ایجاد کرد.
- آثار فقهی و کلامی عالمان زیدی، همچون قاسم بن ابراهیم و هادی الی الحق، تأثیر زیادی بر اندیشه اسلامی گذاشت.
- سنت‌های دینی و فرهنگی زیدیه در یمن هنوز هم در قالب مدارس دینی و آیین‌های مذهبی ادامه دارد.
جنبش زیدیه یکی از کهن‌ترین جریان‌های شیعی در تاریخ اسلام است که با قیام زید بن علی آغاز شد و در طول قرون متمادی نقش مهمی در تحولات سیاسی و فرهنگی جهان اسلام ایفا کرد. ویژگی بارز زیدیه، تأکید بر قیام علیه ظلم و نگاه عقلانی در عقاید دینی است. امروزه اگرچه پیروان آن محدود به مناطقی چون یمن هستند، اما تأثیرات فکری و سیاسی این جنبش همچنان ادامه دارد.
کتاب تاریخ جنبش زیدیه در ایران
مطالعه کتاب جنبش زیدیه در ایران را به پژوهشگران و دانشجویان تاریخ تشیع و تاریخ ایران بعد از اسلام می‌کنیم. (این کتاب به دلیل داشتن حق نشر، موجود نیست. پایین‌تر می‌توانید کتاب‌های مشابه را دانلود بفرمایید.)
دانلود کتاب‌های جایگزین:
به‌دلیل داشتن حق‌نشر، این کتاب دارای نسخه‌الکترونیک نیست.
برای تهیه نسخه چاپی کتاب، به کتاب‌فروشی‌های سراسر کشور مراجعه کنید.
