حتما تا بحال درمورد صلیب شکسته مطالبی شنیده‌اید. اغلب این نماد را با پرچم آلمان‌های نازی در زمان رهبری آدولف هیتلر به یاد می‌آورند. اما تا بحال فکر کرده‌اید که این نماد مربوط به کجاست و حزب نازی آلمان، این نماد را از کجا به‌دست آورد؟
پرچم آلمان‌ها در زمان رهبری آدولف هیتلر
ریشه صلیب شکسته در کجاست؟
ریشه این نماد باستانی همچون بیشتر نمادها و باورهای جهان، به خاورمیانه و ایران بازمی‌گردد. در واقع چلیپا (که به عربی صلیب می‌گویند) یک نماد ایرانی است و ریشه در آیین مهرپرستی دارد. اگر به تخت‌جمشید سفر کرده باشید، در سینه‌کش کوه نقش رستم آرامگاه داریوش بزرگ و سه تن از فرزندان و نوادگان او را دیده‌اید که به صورت صلیب در دل کوه، کنده شده‌اند. صلیب و صلیب شکسته از دیر باز در ایران و سرزمین‌های ایرانی (از ترکیه امروزی تا هند امروزی) در مهرها و وسایل تزیینی استفاده می‌شد.
نماد صلیب شکسته بر روی یک گردنبند قدیمی ایرانی
صلیب شکسته در اصل نمادی از گردونه مهر است. مهر از بزرگ‌ترین ایزدان آریایی است. دین مهرپرستی مدت‌های مدید در ایران رواج داشت و بیشتر پادشاهان اشکانی، مهرپرست بودند. بعدها این دین به اروپا راه یافت و تا پانصد سال به صورت زیرزمینی در اروپا به حیات خود ادامه داد. نهایتا با مسیحی شدن کنستانتین امپراطور روم، دین مهر در اروپا ممنوع اعلام شد. با این حال بسیاری از باورهای ایرانی این دین به دین جدید (مسیحیت) منتقل شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که اگر کنستانتین به مسیحیت نمی‌پیوست، امروز تمام اروپا مهرپرست بود. با این حال امروزه تقریبا تمام مناسک مسیحی، در اصل مناسک مهرپرستی است که با تغییرات جزیی در اسامی و زدن رنگ مسیحی/یهودی به مناسک، آن را تغییر داده و هنوز مورد استفاده قرار می‌دهند.
صلیب شکسته؛ نماد آریایی و میترایی در ایران باستان
صلیب شکسته یا Swastika یکی از کهن‌ترین نمادهای جهان است که ریشه‌های عمیق آن به تمدن‌های آریایی و ایران باستان بازمی‌گردد. باستان‌شناسان آثار متعددی از این نماد را بر سفالینه‌ها، فرش‌ها و نقوش معماری ایران کشف کرده‌اند. در فرهنگ ایرانی، صلیب شکسته ارتباط مستقیم با خورشید، حرکت کیهانی، زندگی و نیروهای آفریننده داشته است. این نماد برای نیاکان ما یادآور چرخه طبیعت، پیروزی روشنایی بر تاریکی و هماهنگی کیهان بود.
صلیب شکسته و آیین میترا
یکی از مهم‌ترین جلوه‌های معنوی صلیب شکسته در ایران، حضور آن در آیین مهر (میترا) است. در باورهای میترایی، خورشید جایگاه ویژه‌ای داشت و نماد صلیب شکسته به عنوان نشانه‌ای از گردش خورشید، نور و حیات‌بخشی استفاده می‌شد. این نماد بر بسیاری از اشیای آیینی و هنری مرتبط با میترائیسم دیده شده است و به‌نوعی نماینده پیوند انسان با نیروی کیهانی و چرخه زندگی محسوب می‌شد.
نماد آریایی و هویت فرهنگی
صلیب شکسته نه تنها یک نشانه دینی بلکه بخشی از هویت فرهنگی آریاییان بود. قوم‌های آریایی، پیش از مهاجرت به هند و اروپا، از این نماد در ایران‌زمین استفاده می‌کردند. بعدها این نشانه در فرهنگ‌های هندی و حتی اروپایی گسترش یافت و معانی مشابهی چون خوش‌بختی، نیرو و باروری را به همراه داشت. در واقع، صلیب شکسته یکی از میراث‌های مشترک اقوام آریایی است که نشان از گستره فرهنگی و تمدنی ایران باستان دارد.
تحریف معنایی در دوران معاصر
با وجود این ریشه‌های کهن و مثبت، در قرن بیستم حزب نازی آلمان از صلیب شکسته به عنوان نماد ایدئولوژی خود استفاده کرد و آن را به سمبل جنگ و خشونت تبدیل نمود. این سوءاستفاده باعث شد که معنای اصیل و آریایی این نشانه در اذهان عمومی جهان کمرنگ شود و بیشتر با نفرت و فاشیسم تداعی گردد. اما حقیقت تاریخی این است که صلیب شکسته در اصل، نمادی ایرانی و میترایی بوده و هزاران سال پیش از ظهور نازیسم در فرهنگ‌ها و آیین‌های گوناگون به عنوان نشانه‌ای مقدس و خوش‌یمن کاربرد داشته است.
صلیب شکسته نمادی آریایی، ایرانی و میترایی است که ریشه در باورهای خورشیدی و زندگی‌بخش ایران باستان دارد. این نشانه، که بعدها به هند و اروپا نیز راه یافت، نماد روشنایی، حرکت و سعادت بود و در آیین مهر جایگاه ویژه‌ای داشت. بازشناسی تاریخ حقیقی صلیب شکسته می‌تواند ما را با بخشی مهم از هویت فرهنگی و معنوی ایران باستان آشنا سازد و نشان دهد که چگونه یک نماد کهن می‌تواند در طول تاریخ معانی متفاوتی پیدا کند.
دانلود کتاب‌های مرتبط
در کافه کتاب چندین کتاب گوناگون درمورد آیین میترایی وجود دارد. آیینی که در ایران باستان با نام کیش مهرپرستی هم شناخته می‌شد. برخی از این کتاب‌ها را از لینک‌های زیر می‌توانید دانلود کنید:
گسترش یک آیین ایرانی در اروپا
مهر در مآخذ شرقی
بغ مهر
گردونه خورشید
در ویدئو زیر می‌توانید هر‌آن‌چه مربوط به صلیب شکسته (چلیپای ایرانی) و تاریخچه آن است را مشاهده کنید.
