کتاب نایاب “نظم اشیا” اثر گراسنگ میشل فوکو از بزرگترین فلاسفه پُست‌مُدرنیست دوره جدید می‌باشد. این کتاب اثری است من‌باب دیرینه‌شناسی علوم انسانی. فصل نخست کتاب نظم اشیا، به بررسی زنان عالی‌تبار و فرهیخته تاریخ پرداخته است. فصول بعدی به ترتیب به نقش ادبیات منثور در شکل‌گیری طبیعه انسان مدرن، مقش سخن گفتن در روابط انسانی، محدودیت‌های بازنمایی، هستی انسان و موارد مهم دیگری پرداخته است.
کتاب «نظم اشیاء» (The Order of Things: An Archaeology of the Human Sciences) یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین آثار فیلسوف فرانسوی میشل فوکو است که نخستین‌بار در سال ۱۹۶۶ منتشر شد. این اثر جایگاهی ویژه در تاریخ اندیشه مدرن دارد، زیرا در آن فوکو با نگاهی ریشه‌ای، به تحلیل چگونگی شکل‌گیری دانش، انسان و مفاهیم علمی در دوران‌های مختلف می‌پردازد. برخلاف تصور عمومی، فوکو در این کتاب قصد ندارد صرفاً تاریخ علوم را بنویسد، بلکه می‌خواهد نشان دهد چگونه خود مفهوم “انسان” به عنوان موضوع شناخت، ساخته و پرداخته‌ی دوره‌های تاریخی خاص است.
در آغاز کتاب، فوکو با اشاره‌ای معروف به تابلوی «لاس منیناس» اثر دیه‌گو ولاسکز، بحث خود را آغاز می‌کند. او این نقاشی را نمونه‌ای از ساختار نمایشی دانش در دوره کلاسیک می‌داند؛ جایی که رابطه میان مشاهده‌گر، سوژه و ابژه در حال تغییر است. از نظر فوکو، هر دوران تاریخی دارای «نظم دانایی» یا اپیستمه (episteme) خاصی است که چارچوب‌های فکری و زبانی آن زمان را تعیین می‌کند. این اپیستمه‌ها تعیین می‌کنند که چه چیز قابل شناخت است، چه چیزی به عنوان “علم” پذیرفته می‌شود و انسان چگونه خود و جهان را درک می‌کند.
فوکو سه دوره اصلی را در تاریخ تفکر غربی تشخیص می‌دهد: دوره رُنسانس، دوره کلاسیک (قرن هفدهم و هجدهم)، و دوره مدرن. در رنسانس، شباهت‌ها و نشانه‌ها اساس شناخت بودند؛ انسان جهان را همچون متنی می‌دید که در آن همه چیز با همه چیز در ارتباط است. در عصر کلاسیک، نظم و طبقه‌بندی جای شباهت‌ها را گرفت؛ دانش به‌سوی دسته‌بندی اشیاء، مفاهیم و واژگان رفت. در دوره مدرن، که از قرن نوزدهم آغاز می‌شود، انسان به عنوان مرکز شناخت و موضوع علم مطرح می‌شود. به تعبیر فوکو، در این دوره “انسان” خود به موضوع مطالعه بدل می‌شود و علوم انسانی متولد می‌شوند.
اما فوکو در پایان کتاب، با بیانی شاعرانه و تکان‌دهنده می‌گوید: «انسان اختراعی تازه است، اختراعی که احتمالاً در پایان نزدیک است.» منظور او این است که همان‌طور که در گذشته “انسان” به عنوان سوژه مرکزی وجود نداشت، در آینده نیز ممکن است این مفهوم در دل نظم جدیدی از دانایی از میان برود. این دیدگاه، اساس تفکر پساانسان‌گرای فوکو را تشکیل می‌دهد و تأثیر عمیقی بر فلسفه، جامعه‌شناسی، نقد ادبی و نظریه فرهنگی معاصر گذاشته است.
در «نظم اشیاء»، فوکو از روش باستان‌شناسی دانش (archaeology of knowledge) بهره می‌برد؛ روشی که در آن به جای تمرکز بر افراد یا پیشرفت علمی، به بررسی گفتمان‌ها و نظام‌های فکری می‌پردازد که امکان شکل‌گیری دانش را فراهم کرده‌اند. او با این روش نشان می‌دهد که هر دانشی، نه بازتاب حقیقتی مطلق، بلکه محصول شرایط تاریخی و زبانی خاص خود است.
اهمیت «نظم اشیاء» تنها در محتوای فلسفی آن نیست، بلکه در شیوه‌ی تفکر فوکو نهفته است: اندیشیدن در برابر بدیهیات. او می‌کوشد نشان دهد آنچه امروز «طبیعی» یا «عقلانی» می‌پنداریم، خود نتیجه‌ی شبکه‌ای از قدرت، زبان و تاریخ است. از همین‌رو، این کتاب مقدمه‌ای بر بسیاری از آثار بعدی فوکو، از جمله نظم گفتار و نظارت و تنبیه، به شمار می‌رود.
در نهایت، «نظم اشیاء» دعوتی است به شک کردن در پایه‌های دانش مدرن و بازاندیشی در مفهوم انسان. فوکو می‌خواهد بگوید که شناخت، نه بازتاب حقیقتی جاودان، بلکه فرآیندی تاریخی و وابسته به گفتمان‌هاست. این کتاب اگرچه دشوار و فلسفی است، اما برای هر خواننده‌ای که می‌خواهد بفهمد چگونه جهان مدرن خود را می‌فهمد، اثری ضروری و ماندگار است.
مطالعه کتاب نظم اشیا را به دانشجویان و پژوهشگران فلسفه پیشنهاد می‌کنیم. این کتاب نسخه PDF ندارد و برای تهیه آن باید به کتاب‌فروشی‌های مجاز که امکان فروش کتاب‌های کاغذی و چاپی را دارند، در سراسر کشور مراجعه کنید.
دانلود کتاب‌های جایگزین:
به‌دلیل داشتن حق‌نشر، این کتاب دارای نسخه‌الکترونیک نیست.
برای تهیه نسخه چاپی کتاب، به کتاب‌فروشی‌های سراسر کشور مراجعه کنید.
