سال 946 میلادی، احمد بویه (معزالدوله) بغداد را متصرف شد، المستکفی‌بالله -بیست و دومین خلیفه عباسی- را برکنار کرد و با این اقدام حکومت سراسر ایران بار دیگر در دست ایرانیان قرارگرفت و تجدید حاکمیت ملّی که مردانی چون شروین و مازیار و ماکان و مرداویج از مازندران و دیلمان، بابک خرّمدین از آذربایجان، یعقوب لیث صفار، سامانیان و … در راهش تلاش کرده و جان باخته بودند به تحقق پیوست. علی، احمد و حسن دیلمی پسران بویه از پیروان و دستیاران قهرمان ملّی ایرانیان «مرداویج زیاری» بودند که آرزوها و اندیشه‌های وی را دنبال کردند. بوئیان «تشیع دوازده‌امامی» را با ناسیونالیسم ایرانی درآمیختند تا میهن آنان درجهان اسلامی ماهیتی کاملا مستقل داشته باشد؛ به همان گونه که آئین زرتشت ستون ناسیونالیسم ایرانی در دوران ساسانیان بود. احمد از سوی برادر خود علی دیلمی مامور پس گرفتن خوزستان و تصرف بغداد بود که به انجام هر دو ماموریت موفق شد. وی بود که رسمیت عزاداری تاسوعا و عاشورا را اعلام داشت.
تاریخ نگاران اروپایی 15 ژانویه 946 میلادی ـ فتح مقرّ خلیفه عباسی را [پس گرفتن ناحیه ایکه پایتخت امپراتوری باستانی ایران در آنجا قرارداشت] برای ایرانیان روزی بزرگ ثبت تاریخ کرده اند.
تصرف بغداد، پایان رسمی حکومت عرب بر عجم بود. حتی یک قرن بعد و زمانی‌که بوئیان سقوط کردند نیز، دیگر اعراب بر ایرانیان مسلط نشدند و تُرکان تازه‌وارد بر منطق چیره گشتند.
در کافه کتاب بخوانید:
ملکه ویکتوریا
نمی‌شود با چایی مست شد
سلیمان پیامبر
نانا
دون ژوان کرج
آل بویه (یا بوییان) یکی از دودمان‌های بزرگ ایرانی در قرون میانی اسلام بود که از سال ۹۳۴ تا ۱۰۶۲ میلادی (۳۲۲ تا ۴۴۵ هجری قمری) در بخش‌های مختلفی از ایران و عراق حکومت می‌کردند. این دودمان توسط سه برادر به نام‌های علی، حسن، و احمد بن بویه تأسیس شد که از اهالی دیلم در شمال ایران بودند.
تأسیس و گسترش
آل بویه از منطقه دیلم (واقع در شمال ایران) برخاستند. این سه برادر با استفاده از ضعف خلافت عباسی و خلافت سامانی، توانستند به تدریج قدرت را در نواحی مختلف ایران به دست آورند. علی بن بویه، معروف به عمادالدوله، در فارس قدرت گرفت. حسن بن بویه، معروف به رکن‌الدوله، در ری و همدان حکومت کرد و احمد بن بویه، معروف به معزالدوله، به بغداد رفت و خلافت عباسی را تحت سلطه خود قرار داد.
حکومت و دستاوردها
آل بویه شیعه دوازده امامی بودند و در دوران حکومتشان تلاش زیادی برای ترویج و حمایت از مذهب شیعه کردند. از جمله اقدامات آن‌ها برگزاری مراسم‌های مذهبی شیعه همچون عاشورا و غدیر بود.
این دوران شاهد شکوفایی فرهنگی و علمی نیز بود. بسیاری از دانشمندان، ادیبان، و فیلسوفان در دربار بوییان حضور داشتند و تحت حمایت آن‌ها قرار گرفتند. از جمله این افراد می‌توان به ابن سینا، ابوریحان بیرونی، و فردوسی اشاره کرد.
سیطره بوئیان بر اغداد و سقوط بغداد باعث شد تا برای نخستین‌بار پس از سقوط ساسانیان، ایران بتواند از کنترل اعراب خود را خارج کرده و عحج بر عرب سیادت یابد. سقوط بغداد نقطه عطفی در تاریخ ایران و منطقه بود.
زوال و سقوط
با گذشت زمان و با درگیری‌های داخلی و حملات خارجی، قدرت آل بویه کاهش یافت. از جمله عوامل زوال آن‌ها، می‌توان به تهاجمات سلجوقیان اشاره کرد. در نهایت، سلجوقیان به رهبری طغرل بیک موفق شدند در سال ۱۰۶۲ میلادی (۴۴۵ هجری قمری) حکومت آل بویه را سرنگون کرده و خود به قدرت برسند.
میراث
آل بویه تأثیر عمیقی بر تاریخ و فرهنگ ایران گذاشتند. آن‌ها با ترویج و حمایت از مذهب شیعه و حمایت از علم و فرهنگ، پایه‌های مهمی برای دوره‌های بعدی تاریخ ایران ایجاد کردند. دوران آن‌ها به عنوان یکی از دوره‌های مهم تاریخ ایران و جهان اسلام شناخته می‌شود.
برای اطلاعات بیشتر، کتاب‌های زیر را بخوانید:
ساختار نظامی آل‌بویه
تاریخ مختصر ایران
تاریخ ایران از اسلام به بعد
