مشهور است که محمدعلیشاه عامل اصلی و طراح به توپ بستن مجلس بوده است، اما بنا بر گزارشهای محرمانهای که پانوف، روزنامهنگار بلغاری، از لیاخوف ربوده بود، طراح اصلی نقشه، لیاخوف و بارانوسکی (مترجم سفارت روس) و شاپشال (آجودان شاه و از اتباع روسیه) بودند که با ادارهٔ ارتش در تفلیس و سنپترزبورگ تماس داشتند.
محمدعلیشاه ابتدا با نقشهٔ لیاخوف مخالفت کرد و خواهان روش مسالمتآمیزتری شد، زیرا از عواقب درگیری نظامی و کشتار مردم میترسید. ولی لیاخوف گفت که جز این راهی نیست و تهدید کرد که در غیر این صورت، دیگر دولت روسیه در قبال وی تعهد و مسئولیتی نخواهد داشت. شاه بهناچار پذیرفت، ولی درخواست کرد تا جایی که ممکن است از خونریزی خودداری کنند.
حادثه به توپ بستن مجلس که از خشنترین مقاطع حوادث عصر مشروطه بود، نقطه اوج درگیری نظام استبدادی قاجار با مردم بود.
روز دوم تیی ماه، قزاقها به فرماندهی کلنل لیاخوف، مجلس و مدرسه سپهسالار را محاصره کردند. در این روز اعضای انجمنها که در مسجد سپهسالار و خانه ظلالسلطان سنگر گرفته بودند، به دستور آیتالله سیدعبدالله بهبهانی به سوی نیروی قزاق تیراندازی کردند و تعدادی از آنها را به قتل رساندند.
در مراحل اول قزاقها تیر هوایی یا مشقی شلیک کردند، آنها اجازه تیراندازی نداشتند. قزاقها چند توپ باروتی بدون گلوله شلیک میکنند. انجمنها تیراندازی را شدت میدهند و به سمت قزاقها بمب هم پرتاب میکنند و باز هم عدهای دیگر از آنها را میکشند.
سرانجام به قزاقها دستور شلیک داده میشود. آنها با توپ به خانه ظلالسلطان که مقر اصلی انجمن آذربایجان است حمله میکنند و مجاهدین را فراری میدهند. به سرعت اوضاع به نفع اردوی محمدعلیشاه تغییر میکند. اعضای انجمنها و نمایندگان مجلس میگریزند و قزاقها مجلس و مسجد سپهسالار را تصرف میکنند. این درگیری که در ساعات ظهر فروکش کرد، ۳۰۰ کشته و ۵۰۰ زخمی به جای گذاشت.
میرزا جهانگیرخان شیرازی مدیر روزنامه معروف صوراسرافیل و ملکالمتکلمین واعظ معروف مشروطهخواه گرفتار شدند و به امر شاه در باغ شاه در حالی که دونفر با طناب مشغول خفه کردنشان بودند با دشنه و چاقو به قتل رسیدند.
بهمن انصاری
تیرماه ۱۳۹۴